सगुनलालजी सब्से मिल्ना संघरिया

महेश चौधरी
६ चैत्र २०७९, सोमबार
<strong>सगुनलालजी सब्से मिल्ना संघरिया</strong>

सगुनलालजी सब्से मिल्ना संघरिया
(स्मृतिम गोचाली भाग १)
महेश चौधरी

वि.सं. २०२६ सालक बात हो । मै कक्षा १० के विद्यार्थी रनहुँ । म्वाँर ड्यारा अशोक चौधरीजीके घर दाङ, मघैम रह । सायद वह साल फागुन महिना बिहान ८ बजेके समय रहल हुइ । मै अङनम बैठक पर्हटहुँ । वह समय दाङ्, गुलरियाके ऋषिराम चौधरीजी व महिसे उमेरले बरा एक जान थारू युवाह संग लेक अशोकजीकठे मघै अइल । ऊ युवाके लगाइल कपरा व अनुहार हेर बेर एक्ठो कामदार लवन्डा जस्त महि लागल । हुँक्र अइलक एकघचिक पाछ घरक् भित्तरसे बाहर अङनम हुँकहनकठे अशोकजी अइल । मै पर्हक छोर्क हुकहनक बात सुन लग्नु । ऋषिरामजी आपनसँग अइलक लवन्डह देखाक अशोकजीह कहल, “यी भैयक घर दाङ, बेलहरी हुइस् । कक्षा ५ म पर्हटी–पर्हटी याकर घरक मनै यहिह पर्हनासे छुटाडेलस् । टब्बसे यी भैया आपन घरक गोरू–भैस चह्राइठ । दाङ्, रझेनाम रात्री हाइस्कूल खुलल् बा जहाँ कक्षा ८ से कक्षा १० सम् पर्हाइ हुइठा कहना समाचार सुन्क यी मोरठे आइल बा । महिह कहटा कि जेहिह कहक हुइलसेफें म्वाँर भर्ना ऊ रात्री हाइस्कूलम कक्षा ८ म करा डेओ । याकरलाग अप्न सहयोग कैडेह सेक्बि कि नाहि ?” जबाफ स्वरुप अशोकजी कहल, “हिकाहार भर्ना ट मै जसिक हुइलसेफें ऊ स्कूलम कक्षा–८ म करा डेहम । आझ साँझक हिकहिन म्वाँरठे पठाडेबि । मै हिकहिन स्कूलम लेक जाक, हेडसरसे हिकाहार बारेम बातचित कैक आझु वह स्कूलम कक्षा ८ म भर्ना कराक घर अइम ।”

अत्रा बात मै सुन्नु टब महिह अमेरिकक एक्ठो कोयला खानीम काम कर्ना हब्सी लवन्डा बुकरटी वासिङटनक स्मरण आइल । ऊ हब्सी लवन्डा कोयला खानीम काम करबेर दुई जान गोरा हुकन बातचीत करट सुनल कि आब काला जाति हुक्रफें पर्ह पैना अधिकार अमेरिकन सरकारसे पासेकल बाट । हुकहनक लर्कन पर्हक लाग ह्यामिल्टन कना स्थानम स्कूल खुल सेकल बा । जहाँ हुकहनक लडकन पर्हना फिस फेन नैलग्ठन् । खैना बैठना फ्री बाटन् । आब हुकहनक लर्कापर्का पर्हक हम्र गोरा जाति सरह बरा मनै बन्ना हुँक्र मौका पैहि ।

पर्हना बुकरटी वासिङटनक अकुट इच्छा रहल वर्से ऊ हब्सी लवन्डा सॉझक आपन घर आक आपन पर्ह जैना बात आपन संघरीयन, डाइबाबा, काका हुकन्, इष्टमित्र, आफन्तजन हुकन सुनाइल । सक्कुजे कुछ–कुछ सहयोग कर्क वहिह ह्यामिल्टन पर्ह पठैल । ह्यामिल्टन दूर रहलवर्से जाइबेर वाकर खर्चापर्चा डग्रीम ओरा गइलस् । टब ऊ लवन्डा एक्ठो शहरम दिनक काम कर भिरल । दिनक शहरम काम कर, रातक पुलक् टर सुट । आग्ग जैना डग्रीकलाग कुछ खर्चापर्चा जुटाक फेरसे ऊ ह्यामिल्टनवर रमाना होगइल । महिनौ दिन लगाक ऊ लवन्डा बल्ल–बल्ल ह्यामिल्टन स्कूलम पुगल । जहाँ हुकहनक लाग पर्हना स्कूल स्थापना कैगइल रह । ऊ लवन्डा वहाँक हेडसरह भेटक हुकहिन्से आपन पर्हना इच्छा जाहेर करल । छब हेडसर वाकर लगाइल लुगा, महिनौ दिनसम एक छाक खाक भुखाइल पियासल, वहम हब्सी काला जातिक अनुहार देख्क हेडसर बरिबेर वहिह एकटक लगाक हेर्टि रहल । एकघचीपाछ हेडसर ऊ लवन्डह एक्ठो क्वाठा देखाक कहल, “जा ऊ क्वाठा सफा कर, मै ट्वार परीक्षा लेहटुँ ।”

हेडसरक अत्रा बात सुन्क ऊ हब्सी लवन्डा बरा खुसीहोक क्वाठा सफा कर गइल । पहिल ऊ लवन्डा क्वाठह पानीले कैयौ फ्यारा मज्जासे ढुइल । टब ऊ आपन लुगराले क्वाठक् भुइयाह प्वाछल । भुइया सुख्लस टब ऊ लवन्डा हेडसरह क्वाठा जाँच कर बलाइल । हेडसर आक क्वाठा जँच्ल । आपन दस्ति रुमालले क्वाठक भुइयाम रगडबेर हुकाहार रुमालम एक्को दाग नैलगलन । तब हेडसर ऊ समय वाकर भविष्यवाणी कर्ल कि यी बुकरटी वासिङटन लवन्डा हमार विद्यालयक सब्से मेहनती व जेहेन्दार विद्यार्थी होक निक्रि । भविष्यम यी एक्ठो महान मनैया बनी कहिक वाकर भर्ना कइडेल । पाछ ऊ लवन्डा कहल म्वाँर स्कूलम भर्ना हुइलक दिन म्वाँर जीवनक सब्से खुशीक दिन रह । हेडसरक करल भविष्यवाणी सही निक्रल । भविष्यम बुकरटी वासिङटन एक्ठो महान व्यक्ति बन्ल । मैफें जब बेलभारक थारू लवन्डह पहिला फ्यारा देख्नु टबहे मै भविष्यवाणी करल रनहुँ कि यी लवन्डा पर्हनम जेहेन्दार होक निक्री । यी एकदिन बरा मनै बनि । क.अशोकजी ऊ लवन्डह दाङ्, रझेनाम स्थापना हुइलक रात्री स्कूलम कक्षा ८ म भर्ना कैडेल । टब महिह थाहा हुइल कि ऊ लवन्डा अउर कौनो नैरलह ऊ ट म्वाँर सब्से मिल्ना संघरीया कमरेड सगुनजी रलह ।

सगुनजीके ड्यारा ऋषिरामजीके घरम गुलरियम रलहन । कभु–कभु म्वाँर व सगुनजीक भेट मघै व गुलरियक वीचम रहल डरुवाम साँझक शनिवार ह्वाए । सगुनजी पर्हनाम आपन लगनशीलताक कारण कक्षा ८ से कक्षा १० सम् निरन्तर पास हुइटी गइल । पाछ आघक् पर्हकलाग आर्थिक समस्या हुइलक कारण क्याम्पसम पढना अवसर नैपैल । दिनक श्री सिद्धरत्न मा.वि. नारायणपुर, दाङ्म व रातक रझेना रात्री हाइस्कूलम पर्हाइ लग्ल ।

यह समय २०२८ सालओर मै महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पस, भरतपुर, दाङम कक्षा १२ म अंगे्रजी साहित्य लेक पर्ह टनहुँ । हमन अंगे्रजी साहित्य विषय पर्हैना लेक्चर बनारसक राम मुरतराम यादव रलह । यादव सर महिह अंग्रेजीम कविता लिख कहट । मै अंग्रेजीम कविता लिखु । यादव सर म्वाँर लिखल रचनाह जाँच ठेहट । टब मै प्रत्येक शुक्रवार भरतपुर हाइस्कूलम सञ्चालन हुइना साहित्य गोष्ठीम आपन लिखल कविता बिरल सुनाउ । साहित्य गोष्ठीम सुनाइल रचना ‘ज्योत्स्ना’ पत्रिकम छापजाए । यह समय श्री सिद्धरत्न मा.वि. नारायणपुर, दाङक हेडमाष्टर नेत्रलाल ‘अभागी’ रलह । ‘अभागी’ नेपाली साहित्यम बी.ए. (अनर्स) करल रलह । सगुनजीफे ‘अभागी’ कमरेडक हाइस्कूलम पर्हैना हुइल वर्से महिह एकदिन नेत्रलाल ‘अभागी’ सर सगुनजीह भेटघाट, चिनजान करकलाग मघै लेह पठैल । सगुनजीकसँग मै बिहानक नेत्रलाल सरक नारायणपुर ड्यारम गैनु । नेत्रलाल सर महिह कल, “अप्न महेशजी अंग्रेजी भाषम कविता लिख्ठी । अप्नक लिखल कविता के पर्ही व केबुझी ? बेन्से अप्न थारू भाषम कविता, लेख रचना करी लिखि । नेपाली भाषम लिखि सब्जे पर्हही । सब्जे बुझहि । थारू भाषक् प्राचिन लोकसाहित्य बहुत समृद्ध बाट । वाकर संकलन कइक वाकर प्रकाशन करी । संरक्षण करी । नैट सद्दकलाग थारू लोक साहित्य लोप होजाइ । दाङ जिल्लक थारूनम बहुत अन्याय, अत्याचार, शोषण दोहन, थिचोमिचो बाट् । यी विषयह अप्न आपन साहित्यम उटारी । किसान, कमैया, कमलहरिन मुक्तीक डगर देखाइ । यह बिषयह समेटक अप्न हुक्र एक्ठो पत्रिका थारू भाषाम बनारससे निकारी । थारू भाषम प्रगतिशील साहित्यके सिर्जना कर परल ।”

अत्रा बात जब कमरेड अभागी महिह सम्झैल । टब मै हुकाहार विचारसे सहज रुपम सहमत होगइनु । टब्बसे मै आपन विचारसे कौनो दायाँबायाँ नैकइक सद्द आपन डगरह अनुसरण कर्टी बाटुँ । अभागीक सल्लाह व दाङ्ग मघैक कम्युनिष्ट नेता कमरेड अशोककुमार चौधरीजीक सल्लाह, सहयोगअनुसार कुछ दिनपाछ सगुनजी व मै दुनुजे बनारस गइली । बनारससे नेपाली भाषम सन्देश पत्रिका छाप जाए । बामदेव शर्मा व लोकमणि आचार्य ऊ पत्रिकाके हस्ति रलह । एकदिन बामदेव शर्मा, लोकमणि आचार्य, मै व सगुनजी बनारसम गोचाली प्रकाशन बारे बैठक बैठ्ली । थारू भाषम छप्ना पत्रिकाके नाउँ का धर्ना विषयम छलफल कर्ली । सबक सल्लाहअनुसार थारू भाषम छप्ना पत्रिकक नाउँ ‘गोचाली’ धर्नाम सहमत हुइली । वह बैठकम महिह गोचाली पत्रिकक प्रधान सम्पादकम नियुक्त कर्ल ।

एक्ठो पम्पलेट महिह लिखक डेल । हमार आगामी कार्ययोजनाह समेटक, गोचली पत्रिका प्रकाशन करपर्ना कारण व आवश्यकताह समेट्क मै ‘हमार कहाई’ पम्पलेट लिख्नु । ऊ पम्पलेटह बनारसम छपाक दुनुजे दाङ्ओर घुम गइली । ऊ पम्पलेटह हम्र दाङ्, बॉके, बर्दिया, कैलाली, कन्चनपुर, सुर्खेतम वितरण कर्लि । थारु लोकसाहित्यक संरक्षण करक लाग व संघरीयनक उत्साहह बरहाइकलाग २०२८ साल दशियक् आग्घ ‘मॉगर’ गीत दाङ्, बाकेसे मै अप्हने संकलन कइक आपन व्यक्तिगत लगानिसे बनारसम छपाक दाङ् लन्नु । २०२८ सालपाछ मै आपन संकलन व लगानीम गुरुबाबक् जलमौती व झुमरा गीत प्रकाशन कर्नु । बर्किमार गीतभर मै व दाङ्, मघैक सीताराम चौधरीजीसे मिल्क छपैली । गीत संकलन व भूमिका मै लिख्नु । किताब प्रकाशन खर्च व बनारससम जाक किताव छपैना काम सीतारामजी कर्ल ।

२०२८ साल दशियक् आग्घ म्वार गाउ‘ बैबाङ्म गोचाली प्रथम सम्मेलन कर्ना बात हुइल रह । आब सम्मेलन कर्ना खर्चपर्चके बात रहल । वाकर सब जिम्मा व्यक्तिगत रुपम मै लेहनु । दाङ्, बॉके, बर्दिया, कैलाली, कन्चनपुर, सुर्खेतसे प्रतिनिधि हुक्र म्वाँर घर बैबाङ् अइल । टब म्वाँर छोट्की काका श्यामेश चौधरीजी कुछ प्रतिनिधि हुँकहन आपन घरम खवैल, बैठैल । बॉकी प्रतिनिधि हँुक्र हमार घरम रलह । दोस्रा दिन बिहान ८ बजेवर गॉउक डख्खिन बबई लडियक ढिक्कोम हम्र गोचाली पहिला सम्मेलन कर्लि । पदाधिकारी नियुक्त कर्लि । थारू भाषा तथा साहित्य सुधार समिति गठन कर्लि । हमार संघरीया भगवती चौधरीजीक सम्बन्ध नेत्रलाल अभागीसे पहिलसे मज्जा रहलवर्से ऊ महिह व सगुनजीह कहल रलह कि भगवतीजीहे फे संस्थापकम रख्बी । गोचाली प्रथम सम्मेलन महिह, सगुनजीह व भगवतीजीह संस्थापक सदस्य पदम नियुक्त करल । सम्मेलनम आउर संघरीयन दाङ्गसे टेकबहादुर चौधरी, लालबहादुर चौधरी रलह । सुर्खेतसे मानबहादुर चौधरी, कन्चनसुरसे कालीदास चौधरी, बर्दियासे केशरबहादुर चौधरी रलह । गोचाली पहिला अंक लानबेर देउखर मानपुरक कालीराम चौधरी दाङ्गम व तुल्सिराम चौधरी, बाँकेम पकर गइल रलह । बनारसम मोर पत्रिका छपैना जिम्मा रह । सगुनजी बनारससे छापल पत्रिका लान्क बहराइच बर्दिया कर्मलक टिकाराम चौधरीक डेरम ढरँट । ऊ समय टिकारामजी बहराइचम बी.ए.म पर्हंट । ऊ समय यातायातक असुविधा रहल कारण यह बहराइचसे गोचाली और जिल्लम पुगा जाए ।

संसारम सही उपदेश डेना, सही डगर देखैना मनै बिरल रठ । हमार लाग नेत्रलाल ‘अभागी’ अमूल्य निधि (सम्पत्ति) हुइट । हम्र विग्रल भट्कल थारू युवा हुकन सही डगर देखैना हमार गुरु हुइट । जेकर शिक्षा, उपदेशसे हमार विचारह बडल डेल । हमार चेतनाके डियाह बरा डेल । जेकर कारण हम्र हुइना अउर नै हुइना मनै वीचक विभाजन रेखाह देख लग्ली । सामाजिक विभाजनक पर्खालह देख लग्ली । राजनीतिक असमानताक विभाजन रेखाह देख लग्ली । आर्थिक असमानताक विभाजन रेखाकेल नाही, वर्गीय असमानतक विभाजन रेखाह समेत हम्र देख लग्ली । यह कारण हो हम्र पाछ परल समाजह बदल्ना अभियानम लग्ली । हम्र यह अभियानम लग्टी रहबी कहना प्रतिवद्धता जाहेर कर्ली । आझ हमारवीच हमार सच्चा गुरु कमरेड नेत्रलाल ‘अभागी’ नै रलसेफें ऊ हमारवीच आझफें बाँचल बाट । अमर बाट । हम्र हुकहिन सद्द स्मरण कर्टी रहपरठ कहना म्वाँर सदीक्षा हो । (हमार पहुरा अनलाइलसे)
(पूर्व राज्यमन्त्री चौधरी गोचाली पत्रिकाके संस्थापक प्रधानसम्पादक रहिँट् ।)

<strong>सगुनलालजी सब्से मिल्ना संघरिया</strong>

महेश चौधरी