थारु साहित्यिक जुट्ह्यालम साहित्यकार नयनराज पाण्डे ओ महेश बिक्रम शाहसे साहित्यिक संवाद
थारु भासा, कला, संस्कृति ओ साहित्यिक मलजल करक लाग सक्कु उमेरक मनैन एक्क मालिम जोर्क थारु लेखक संघ जर्मल हो । यी थारु लेखक संघ वि.स.२०७३ सालसे लग्ढार ७ बर्खा राष्ट्रिय थारु साहित्यिक जुट्ह्याला ढर्टि आइल बा । पाँचवा थारु राष्ट्रिय साहित्यिक जुट्ह्याला फें थारु लोक कला ओ सौन्दर्य, गैरथारु साहित्यकारके लजरम थारु साहित्य, थारु गीतक लिक्या कहाेंर जाइटा, थारु भासा, पहिचान जसिन एकदम गुड्गर विषयम छलफल करकलाग कर्णाली प्रदेशक राजधानी सुर्खेत, नयाँगाउँक थारु होमस्टेम २०७७ चैत २१ ओ २२ दुई दिन लगाक निम्जल रह ।
थारु साहित्यिक संवादक लाग नेपाली साहित्यम एकदम चट्कल साहित्यकार हुकन फें निउँटा डिहल रह । साहित्य निउँटक सम्मान कर्टि आइल सेवानिबृत्त पूर्व डिआइजि ओ नेपाली साहित्यक नक्षत्र महेश विक्रम शाह जिहिन छामापारको छोरो जसिन कालजय कथासंग्रह लिख्लकम वि.स.२०६३ सालके मदन पुरस्कारसे सुशोभित करल रहिन । ओस्टहक, नेपाली साहित्यक मुर्गन्नि ड्वासर पहुना नयनराज पाण्डे फें आइल रहैं, जे यार उपन्याससे वि.स.२०७४ सालके पद्यमश्री साहित्य पुरस्कारसे सम्मानित हुइल रहैं ।
लगभग ४ दशक नम्मा साहित्यिक डगर नाँघल, साहित्यक ढुर्खम्हा, नयनराज पाण्डे काठमाण्डौम जर्मल, सुग्घुर नेपालगन्ज सद्भावके नगरीह आपन साहित्यक फँट्वा बनैल ओ सल्यानी आपन पुर्खन्क नाक सड्डभर नम्मा करैल । नयनके लिखल बेढ्ब चट्कल उपन्यास, छोटछोट खिस्सा, नेपाली सलिमक खिस्सा हेरुइयन खोब मनपरैल । उहाँक खिस्सा संग्रह चकलेट, निदाए जगदम्बा, खोर भित्रको जोकर बहुट चोड्गर बाटिन् । उहाँक लिखल उपन्यास नाङ्गो मान्छेको डायरी, बिक्रम आदित्य एउटा कथा सुन, अतिरिक्त, उलार, लू, सल्लीपीर, यार बेढ्प बिकल किटाप हुइटिन् । ओस्टहक, उहाँक ढ्यार अस्या लागल २०७७ क उपन्यास जियारा भक्खर बजारिम छिट्कल बाटिन् ।
ओस्टहक, नेपाली साहित्यह महाटिङ्गा लैजुइया महेश विक्रम शाहके नामुद खिस्सा संग्रह फें बजारिम बुइलसे अराइल बाटिन । उहाँक ढ्यार जसिन कथा थारु लोक कला, दर्शन, सौन्दर्यह अर्गराक लिखल डेखजाइठ । शाह आपन पहिला कथासंग्रह फें थारु नाउँसे ढर्ल रहंै । उहाँक लिखल पहिल कथा जो सटाहा हुइटिन् जौन अघट्यक पुर्खनके चलाइल रिटभाँट झलझल्ह्यट डेखपरठ । देशक सेवा करुइया सिपैह्या हुइलक ओर्से हुइ सायद उहाँक लिखल कथा संग्रहक नाउँ फें ओस्टह सुनजैना । जस्टहक काठमाण्डौमा कमरेड, सिपाहीकि स्वास्नी, ज्याक्सन हाइट, अफ्रिकी अमिगो, छापामारको छोरा, भूँईखाट जसिन पहर्टि मजालग्ना किटाप लिख्ल ।
यी दुई साहित्यकार जे सड्डभर साहित्यक बद्रीम चम्कटि रने बाट । आझ ओइनसे साहित्यक ओज बिषयम साहित्यिक संवादके कुछ गुड्गर बाटचिट ओनाइ । (ओइनसे नेपाली भासाम संवाद हुइलसे फें यहाँ सेकटसम थारु भासम उल्ठा कैक प्रस्तुत कैल बा ।)
शेखर दहित ः (डुनुजहन स्वागत कर्टि) पहिल प्रश्न नयनराज पाण्डेह ः अप्नक साहित्यिक लेखनकला बहुआयामिक, सामाजिक कुसँस्कारह खिडोरल, निडाइल भक्वाइल समाजह चलायमान बनाइक लाग मनैन भिट्रेसे गुड्गुडाइठ । महा जादुगर शैलिमे समाजक छाँहि उटर्ठि, चाहे लैगिंक तथा यौनिक अल्पसंख्यक हुकनक विषम रहे या फें टिप्पम बैठुइया हिमाली शेर्पन्क जिन्गिक भोगाई रह, या फें मधेसभूमिम गुजारा करुइया प्रेमलल्वा ओ द्रोपदीक खिस्सा रह । यी मेरिक बट्कोहि लिखक लाग अप्नह कौनचिज खिडोरठ ?
नयनराज पाण्डे ः मजा बाट उठैलि, मोर लिखाई रुप्या पैसकलाग नैहो ना ट नाउँ कमाइक लाग हो । मै लिख खोजल कलक गाउँ समाजम रहल कुसंस्कार, विकृतिह फट्कारसे डेखाइ केल खोज्लक हो । मोर लिखाई, समाजसे, सत्तासिन सरकारसे झगरा कर खोज्लक हो । देशके साँढ सिवाना रखुइयन, मधेसी डाडुभैयन, काठमाण्डौम बैठल सरकार सड्ड ओइन भारती कहट, सड्ड अलग्ग उस्टाइठ । ओहओर्से, यी पात्रके न्यायक लाग, यी वर्गसमुदायक हकअधिकारक लाग आवाज उठाइल हो । अब्बक, समय कलक प्रश्न कर्ना हो । राजनीति कसिक मनैन गरिव, निब्बर डुब्बर करैटि जाइटा ? प्रेमलल्वा जसिन मनै डान्चे रहल एक डु कट्ठा फें बेच्क कसिक आउर भिट्टर टस्कटि जाइट ट ? यी बाटसे महिन भिट्रसे कचोटठ, ओहओर्से मै हुकनके जिन्गी भोगाई लिख्ना कोसिस करठुँ ।
शेखर दहित ः ड्वासर प्रश्न महेश विक्रम शाहह ः ढ्यार जसिन किटाप अप्न राष्ट्रके सुरक्षाम खटल व्यालम लिखल बिल्गट, चाहे १० बर्षे सशस्त्र द्वन्द्वक बेला रह या फें अन्र्तराष्ट्रिय सुरक्षाम गैल व्याला रह । अप्न अफ्रिकन अमिगो, ज्याक्सन हाइट, सिपाहीकि स्वास्नी छापामारको छोरा जसिन कालजय किटाप देशक लाग जिउज्यान डेहबेर लिख्ली । एक्ठो लेखकके आनवान ओ एक्ठो फौजी औकट्यार ड्वासर मेरिक स्वभावह मिलाक साहित्य लिख्ना कट्रा लिरौसी या कर्रा परल ?
महेश विक्रम शाह ः ढिर ढिर यी मेरिक बाट पुछ छोर्ना हो कि । आब ट मै सेवासे फें अवकास लैसेक्नु । ड्वासर बाट लेखकके ना ट भराना हुइक परट ना ट अवकास लेहक परट । लिख्ना मनै अप्नह भराना हुइना हो । लिख्ना मनै विचारक हिसावसे, चेतनक हिसावसे अप्नह संवेदनशिल हुइना हो । लिख्ना मनै चहाँ जौन पेसा, व्यवसाय, काम करि, उ सड्ड आपन विचारम कन्कनार रहठ । कबुकाल्ह, कुछ कठोर बाटम फें निर्णय लिहकलाग ड्वासर डगर (विकल्प) भर खोजठ टा कि उ बाटसे कमसेकम नोक्सानी होए ।
मोर पेसा महिन अनुसाशित बनाइल, संवेदनशिल बन सिखाइल । सशस्त्र द्वन्द्वक ब्यालम महिन रोल्पा जैना कि काठमाण्डौ रोज्ना मौका फें डेहल रह । मै काठमाण्डौ पला रटुँ कलसे, रोल्पक मनैनक भोगाई दुख पीरबट्ठा महशुस कर नैसेक्टुँ । खिस्सक लोभले मै रोल्पा रोज्नु, ओह व्याला छापामारको छोरो फें जर्मैनु । ओहओर्से पेसा फें लिख्ना कामह लिरौसी बनाइठ ।
शेखर दहित ः अप्नक लिखल किटाप महागोडामिल लागट, रस चुहुक्टि मजा लागट । ढ्यार जसिन खिस्सा भूईचेप्ठा मनैन्क, सवाल्र्टनक सवाल उठाइल बिल्गठ ओ मधेसी भूमिपात्र अप्नक खिस्सम ढ्यार पाठ खेल्ठ । चाहे उ बज्रंगी होए, लू उपन्यासके ईलैया, कल्वा जसिन मानक पात्र । लग्घक थारु भूमिपुत्र मंग्रा, सेम्लु, बेफनी हुकनसे अप्नक काजे भेट ओ संवाद हुइ नैसेकल ?
नयनराज पाण्डेह ः कबुकाल्ह, लिख्ना मनै सक्कु बाट लिख नैसेक्ठ, सब सिमोट फें नैसेक्जाइठ । मोर लिखाइक ढर्का (सिमा) बा, मोर डेखल गाउँ ट्वाल समुदायह लिखकलाग महिन लिरौसी लागठ । डानडान्चे चालचलन, रहनसहन फरक बा, कुछचिज कर्रा फें । और, नेपालक आदीबासी, थारु, मधेसी, मुसरमान, दलितनक कुछ मुद्दा सझिहा फें बाटिन । जस्टकि राज्यक एक भासा नीतिसे, थारु फें यी समस्या भोग्टि बाट, मधेसी फें झेल्टि बाट । मोर उठाइल समस्या मेधसीक रह या फें और जाटिनके उ सझिहा हुइसेकठ ।
उलार उपन्यास पहर्ल हुइबि, जेम्न राजनैतिक मुद्दा उठाइल रह । ओम्न पाठ खेलुइया प्रेमलल्वा कसिक निब्बर (सीमान्तकृत) हुइटि जाइटा । यी एक्ठो प्रतिनिधि खिस्सा हो, यि समस्यासे थारु फें जुझ्टि बाट । ड्वासर बाट, मै एक्ठो ग्याँरा (कित्ता) ओहट्टि बाटुँ ड्वासर ओर महेश विक्रम थारुन्क खिस्सा लिख्टी बाट जे ।
शेखर दहित ः डान्चे एम्नह ठप्पन, एक्चो खोब सुनमिलल रह कि, घामकिरी उपन्यास लिखबेर पदमिनी कोलापुरी ओ श्रीदेवीह भेट कर भारतके बम्बै फें पुगल रहि हुँ । ओस्टक मधेसक मानक पात्रहुकन भ्याँट कबु मधेसभूमि जैठि किनाइ ? ओइन्क अवश्था कसिन डेख्ठि ?
नयनराज पाण्डेह ः भेट काजे नैकरम ? दुखक बाट, ओइन्क जिन्गि जस्ट रहिन ओस्ट पला बाटिन् । राज्य जौनमेरिक सेवा सुविधा डेना रहिन उ नैपैल हुइट । बचल एकडु कट्ठा जमिन बेच्क सायद प्रेमलल्वा आझ फँे नेपालगन्जमे आपन टाँङ्गा छोर्क बेट्रीवाला अटोरिक्सा चलाइठुइ । इलैया सायद देशक साँढम (सीमाना) पुलिसनसे बहजटि हुइ या फें कौनो झ्यालखानाम कैद हुइ ।
शेखर दहित ः थारु साहित्यम, थारु जनजीवन, कला दर्शन थारु सौन्दर्यशास्त्रह मोहरा बनाख खिस्सा लिखुइया गैरथारुमसे सब्से उप्पर अप्नक नाउँ आइठ । थारु सवालक खिस्सा लिखुइया कैख अप्नक नाउँक लिखोट फें होगैल । अप्नक पहिल कथासंग्रह फें थारु नाउँसे ढर्लि, सटाहा । थारु समुदायक परम्परा, रिटभाँट, थारु चालचलनह जस्टेक टस्टे लिखडेठि । कबु कहुँसे यी पर्बट्यक लिखल खिस्सा सम्बेदनसिल नैहुइल, अप्नक बारेम नैमजा मजा बाट कट्ना, अंग्री डेखुइया मनै नैमिल्ल ?
महेश विक्रम शाह ः लिखाइक फें मेरमेरिक ढार रहट । कुछचिज जस्ट बा ओस्ट लिख्लसे मजा, कुछ चिजम उप्परसे पालिस लगाक रसगर बनाइक लाग बनावटि फें लिख्जाइठ । समाज जौन बाटह मजासे पचासेक्ल बा, उ बाट उड्गरैना महिन न्याय हो जसिन लागठ । थारु समुदायम नैहुइल चिज, थारु चालचलन, मूल्यमान्यताह असर पर्ना बाट लिख्लसे भर कर्रा परसेकठ । साहित्य कलक जो इतिहास हो । साहित्यम पहिलक रज्वा रजौटनक बाट ढ्यार लिखल भेटाजाइठ । सब समुदायम कुप्रथा, कुसंस्कार रहठ, यी बाटह जस्ट रह ओस्ट लिखडेलसे उ बाट पाछ टक मनै जान पैहिं । एकमेरिक उ समयक बाटह मनै कमसेकम महसुस कर ट सेक्हि ।
मनै महिन नैअंग्रेइलक नैहोइँ, महिन अभिन याद बा जब मै थारु समुदायम अघट्यसे चल्टि आइल बाटह खिस्सा बनाक लिखल रहुँ । जस्टकि, केक्रो जन्नि किउ उर्हारके लैगैल या ट फें किउ ढुँर्ह डेहल कलसे पीडित जन्निह छुटमेटाइ (चोक्ख्याइ) लाग जे बिगार करल ओकर घरक सुँअरमाकर, जिटिजिटा मार्क गाउँक मनैन भ्वाजभट्यार खवइलसे छुटमेटा जाए । यी बाटह थारु समाजम बुर चोखौनी खैना कठ । मै खिस्सक नाउँ जो बुर चोखौनी ढर्नु । पाछ कृष्णराज सर्वाहारी भाईहुक्र यी खिस्सासे ओ नाउँसे डिक्याइल रल्ह । पाछ यी खिस्सक नाउँ मै चोखौनी केल ढर्नु ।
शेखर दहित ः अप्न नेपाली सलिमक कथा, पटकथा एक छँ्याक बेढक लिख्ली । एकठो नेङ्गना चित्रके खिस्सा लिख्ना ओ ड्वासर सामाजिक राजनैतिक लठ्गोरी डारल, एकडम अर्गराइल खिस्साह जिट्टी बनाइक लाग लिखल खिस्सक विच्चम का चिजके तार्किक फरक पैठि ?
नयनराज पाण्डे ः यी डु बाटम ओट्रा फरक नैपैठुँ । खिस्सा हेरुइया रह या फें पर्हुइया, डेहखोजल गुडिबाट ट एक्क हो । सलिमक खिस्सा दाम–म्वाल कमैना हुइलक ओर्से, हेरुइयन रोस अन्ना बनाइक लाग जिउक आङ्गजाङ्गह फें ध्यान डेक लिखक परठ । छोटछोट बाट जस्टक आँख टुमल कि झिम्काइल ? जिउक हाउ भाउह फें लिखाइम उटारक परठ ।
ओ किटापक लाग लिखल खिस्साक रस जो फरक रहट । ढ्यार साहित्यिक बाट पर्हुइयन अप्न आपन टालसे माने लगाक रस लिहपैठ । कम शब्दसे ढ्यार माने डेना चिजह खोजखोज ढार परल । शब्द छन्ना बाट ढ्यार सोँचल (कल्पना करल), असम्भव चिज फें खिस्सम लिखसेक्जाइठ । जहाँसम खिस्साह जिट्टि बनैना बाट हो, उ ट पर्हुइयन उ खिस्सा कट्रा छुवटा ? लिखुइया कट्रा गहिरम बुर्क लिख्ल बा ? उ लिख्ना सिपम भर पर्ना हुइल । पर्हुइया मनैयाँ खिस्सम सब मेरिक रसबस पाइटा कलसे उ खिस्सा अप्नह चाल (गतिशिल) कर्टा कि नाई, पटा लगाइ सेक्जाइठ ।
शेखर दहित ः अप्नक खिस्सा पह्रबेर थारुगाउँ झलझल्ह्यट आँखीक टरटर करट । अप्नक मौलिक थारु शब्द बेल्साइ (कल्वा, ढक्या, लहर््या) बहुट जादुगर लागठ । फागुको रंग कना खिस्सम फें छोट्कु ओ नठुनी, डेवर भौजिक रसगर मैयाँ डेखाइल बा कलसे ड्वासर पाँजर बर्जने ओ बहुर्यक यौन मनोविज्ञान लस्गरसे महसुस हुइट । असिन संबेदनशिल विषय उठाक एकडम पल्रम जोखलहस खिस्सा ओरैना कला, लिख्ना स्रोत कहाँसे पैठी ?
महेश विक्रम शाह ःमै पर्वाटि रलसे फें मोर बह्राइपौह्राइ कैलालीक थारु गाउँम हुइल । मोर गोचा ढ्यार थारु रहैं । मै फें खेट्वा, खेन्ह्वम माली डैल बाटुँ, लहर््या सिउर्ल बाटुँ । मै फें थारु गाउँक बठिन्यनक सुमेली, गग्रीमसे उँन्ज्रा डोक्क पानी पिल बाटुँ । थारु गाउँ, थारु समुदाय, थारु चलचलन, रिटभाँटसे एकडम जोरसे नखाइल बाटुँ । ओहओर्से महिन फें थारु जाटनक खिस्सा लिखबेर लिरौसी हुइठ । थारुनक अघट्यसे चलल रिटभाँटह खिस्सा बनाक लिख्ना कलक एक मेरिक यी समुदायह न्याय करल हस फें लागठ । यी कलक ट एकमेरिक थारुन्क इतिहास ढारक लाग सख्लार्हा लागल फें हो । थारुम नैरहल चलनह खिस्सा बनाक लिख्लसे भर अन्याय हुइसेकि ।
रहल संबेदनशिलक बाट, सब मनै समस्या, हरमेरिक मजबुरी, दुख, पीर, कबु खुशी, तनाव, मेरमेरिक मनोभावसे जिन्गि गुजारा कर्टि बाट । यीह बाटह पकर्क लिख्लसे जो खिस्सा बन्जाइट । ओहमार, खिस्सक साहारा लेक निंडाइल समाजह जगाइक लाग कुछ मजा बाट केरैना जरुरी बा, चिक्टार बाटह ज्याडा ओ खस्रार बाट कम कैख लिख्लसे सायद समुदायके पल्रम (सन्तुलन) बराबर जोख सेक्जाइठ कि कना महिन लागठ ।
शेखर दहित ः ओरौनि चोरौनी प्रश्न डुनुजहन ः अप्नहुकन्क कथा लिख्ना शिल्पकला, समाजके नाटसोँरि लखैना, मानविय संबेदना बोकल, समाजिक न्याय ओ समानताके लाग अधिकार माँगल मनैनके अवाज बन्क राज्यसे वकालत करठ । अब्ब नेपालम पाछ परल जात कलक एक्ठो थारु हुइट कलसे ड्वासर मधेसी, दलित, मुस्लिम फे । महेश जि ट जो कैलाली थारु गाउँवस्तिम बहर्ल पहुर्ल । थारु रहनसहन, आनिवानी, सिलस्वभा ढ्यार पटा हुइहिन् । अब्ब टीकापुरके घटनक आरोपित जे जेलबन्दि कैद भुत्तानी कर्टि बाट, ओइन्क न्यायक लाग अप्नहुक्र काजे साहित्यसे उठान कर नैचाहठुइ ?
महेश विक्रम शाह ः महागरु बाट (गम्भिर ओ सम्बेदनसिल) उड्गरैली । टीकापुर घटनक विषयम राज्य, मानव अधिकर्मी सामाजिक संस्था लगायत ढ्यार जे जाँचबुझ करअइल, टब्बु फें घटनक गुडिबाट आम्हिन बाहेर आइ नैसेकल हो । दुखक बाट ट यि हो, ढ्यार थारु डाडुभैया जेलबन्दि बाट, घरड्वार भाँङ्गभिङ्ग हुइल बाटिन, न्याय पाइल महशुस कर नैपाइठुइट । उ घटनम ढ्यार राजनीतिक चलखेल हुइल ओ अम्हिन हुइटि फें बा । थारु डाडुभैया जे दोषी नैहो, हाली न्याय पाइक चाहि । यी घटनासे, थारु जात एकडम हिगर्वा पाइल डेखपरठ । टीकापुरिक बाटह साहित्यम नैअइलक नैहो, आइल बा टब्बु जट्रा आइक पर्ना रह आइ नैसेक्ठो । यी बाटह साहित्यक साहारा लेक सरकारहे आँखि डेखैना जरुरी बा ।
नयनराज पाण्डे ः आब ट यी बाटह गैरथारु साहित्यकार केल उठाक नैहुइ, अप्नहुकन जसिन जोधा जोधा साहित्यकार थारुम ढ्यार जर्मल बाट । थारु साहित्य एकमेरिक लिक्या पकरसेकल डेखपरठ । अन्यायम परल हर जाटनक बाट लिखक परल ओ लिखाइक लाग गँरखोड्ढि (प्रोत्साहित) लगाइक परल । राज्यसे, राजनेतन अंग्रि डेखाइक परल, टबकेल कुछ सुनवाइ हुइ ।
शेखर दहित ः एकडम गुड्गर संवाद ओ समयक लाग डुनु साहित्यकार हुकन मैगर धन्यवाद बा । अइना साहित्यिक संवादम फें अप्न हुकनके सल्लाह सुझाव साहित्यिक मार्गदर्शन सड्ड मिल्टि रह कना आस कर्टि मै शेखर दहित फें ओल्टार हुइटँु, जय गुर्बाबा ।