गयर्वा बुडु

शेखर दहित
३० जेष्ठ २०७८, आईतवार
गयर्वा बुडु


टिन चार दिनसे लग्ढार बर्खा झरि करटह । गाँउक सारा डगर चिल्हासे ग्याँज ग्याँज रह । उप्परसे गाँउ भरिक सारा गोरुभैस नेंगल डगर कैसिन रहि ? केक्रो घरक ओसह्र्वा बुरल रह ट केक्रो केवाँरिक पिस्नी । सारा अंगना टल्वाइल डेखपर । भैसगोरु, छेग्री भरि, सुअर हिलम गाँजल डेख परठ । चारुवर गिँजगिँज लाग ।

बिहन्यसे बासीमुह गयर्वा बुडु ढिकल बिल्गठ । ‘टै फे मोर लाँ..ख्वाज ट्या, बहानचो….. सारे ।’ कहटि ढुसढुस पिर्वा बर्डाह लगैल । का हुइलिन कलक ट हिलहा पुछीसे सपट डेल रहिन ।

गाँउक् सारा गोरुभैस टिकरा डर्वा वर हुरडुस हुरडुर डगर छप्ल जाइट् डेखपर । गैया भैसिनक घ्याँचक घण्टा बिहन्यसे चैनार सुन्मिल । गयर्वा बुडुक पस फे बगालिम घुस गैल ।

बर्खाभर हर जोटल गोँइडाँगर सब खङ्ग¥याङ्ग डेखाइठ । निब्बर निब्बर गोरुभैस बेलैटी नेंगँट । पाछसे गयर्वन ढुसढुस पारट । केक्रो पुँछी अँइठ डेहठ । पोप्री परल परल, ढोँगा फुटल उप्परसे कौवन्क ठुँगल खाटि । केक्रो खुँरिम फार लाग्क नङ्गर नङ्गर करठ । आँखक टरटर नम्मा नम्मा किच्चर आइल बिल्गिन ।

मकरमुट्टा पानी सिमसिमैटी रह । छोटछोट गयर्वा गोचनकिउ छट्री किउ बरसाडीट किउ स्याँगा ओहर्ल गैया भैसिन्क पाछपाछ झिबझब भिबझिब करठ ।

सड्ड गोठ्येना पर्टी डर्वम पसपौहा गोठ्या गईल । डुब्बर पस बैठ्क झोँक्राइल रहँठ । कोनो पस पगराठी मारठ । डख्नहान बछ्वा गैयन कमाल सुँघ्क उप्पर हेर्क नक्वाए । ओहर अगहान लरक्वा बर्डा सब गोरुन हुठ्याइल रह ।

पानी निम्सल रह । ठोर्चे बडरि उघ्रार करल । जोग्नी, फटिङ्गवा, गुरही यहर ओहर उरठ बिल्गठ । बडरिम ईन्डरा भगन्वक् ढन्खी डेखपरल ।

‘उ….ऽ ऽ ऽ हेरो रै लर्को ? भगन्वा आपन ढन्खी डेखाइटंै । आब बडरि भागल काँहु ! झरि रुकी आब ।’ गयर्वा बुडु कल । सक्कु गयर्वन आपन आपन स्याँगा, छट्री फाँकफाँक उप्पर लिल्हार कैख हेर्ठ । सारा गयर्वन बुडुक आँजरपाँजर स्याप लागजैठैं ।

‘ऐ.. हो निका, डाइलेहे कत्रा सुग्घुर रङ्ग यार !’
किउ कह । बडरिम यी रङ्ग कैसिक चपटजाइठ ? किउ कह सब भगन्वक शक्तिसे हो रै । केक्रो मुहमसे, यी डेख्बो ट भाग्य चम्कट यार…, चम्की मोर लाँ.. चम्की ? अस्ट अस्ट बाटम बाझल रहंै गोचन ।
‘टुर्ह जन्बो मो लाँ…..जन्बो ? काल्हिक अण्डा आझुक बच्चन, सारन ।’ साइड गयर्वा बुडु हमन बाझल डेख्क आपन रिस झोँक्लैं ।

‘ईन्डरु महेस, मै सबसे बल्गर हुँ कहठ । सारा ढर्ति लोकहे मै पानी डेठुँ । मोर पानीसे रुख्वा बरिख्वा, किरामकोरा, जिवजनावर बाँचल बाट । उ आपन शक्ति सुर्यालरायन भगवानह डेखाइठहुँ । जब सुर्या भग्वान आपन आँख खोल्ठ, हुँक्हार आँखक टेज जब ईन्डरु महेसक ढन्खिम पर्ठिन टब जाक छन्डिक छन्डिक रङ्गीविरङ्गी ढन्खि डेखाइठ काहुँ रै ।’

बुडुक बाट सुन्ख सक्कु गोचन मुहबईल रहिजैठ । मै फे काजे चम्कट ? ओह ब्यालासे जन्नु ।
बुडुक बाट अमरिट बान लाग हमहन । हुँकार हर बोली सच लाग । गोरु चराइबेर ज्ञानगुन्क बाट फे ढ्यार सिखाँइ बुडु ।

बडरिक रङ्ग डेख्क, आँरा बोक्क नेङ्गल चिम्टनक पाँट डेख्क बुडु अन्सार डारै ।
‘रै भैयो काल सब्जे छट्री लानजिन बिस्रैहो ? नै ट पठ्रा पानीकपार फोरी ।’ ना कटि जाट्टिक पठ्रा पानी गुरगुरह्यठ पर ।
चिरै उरट डेख्क, गोरुभैस कुडैया मारट डेख्क कहठ, ‘आझ भँुइचाल आइ रै लर्को, रुख्वक टर, डहकम जिन सिउरहो, होस्यार रहहो ।’
बुडुक कहल बरस मै पटापइनु, भुँइचाल आइट ट खोब डग्माइठ । म्वर सारा गोचन खेत्वक मेर्वम चप्टल रहै । अभिन उ याड टाजा बा ।
एक डिन गयर्वा बुडु कल, ‘सरजु भगन्वा चम्रक रिन नैटिर सेक्ल हुँ, ओहमार आझ हुँकहिन लिलटिन । लर्को आझ सारा दिन अँढार करि, ओ गर्हन लागी ।’

ऋापन आपन बच्चा पैना गैया भैसिनक प्याट गोबरसे घेर जिन भुलैहो, नै ट कुँज, लुलनाङ्गर बच्चापइही कैख हमन सम्झाइठ ।

‘गोबर ट ओइन्के पेटम रठिन जे गयर्वा बुडु ?’ मै पुछडर्नु ।
यिहखपाक्या, जन्नाबनठबाहनचो… । आपन रिस डेखैल । हम्र हालीहालीगोबर खोज्क साहागइल, फरल, गाभिल गैया भैसिन्यँनक ढिँर घेरडि ।

सारा डिन राट गयर्वा बुडुक सङ्ग बिट । साइड ओहमार हुइ हमार लाग गयर्वा बुडु डाइ बाबासे फे भारी रहंै । ढ्यार चिज मै गयर्वा बुडुसे सिख्नु ।

छट्रीक बिन्ना बाँसक कम्चि सिट्ना । खटिया भङ्गना । पन्हुँवाडार मच्या भङ्गना । सनक लस्री कट्ना । ढरिह्या ह्वाए या खोँग्ह्या बिन्ना महिन गयर्वा बुडु सिखैल ।

चुप्पचुप्प हुँकार हेल्का बिन्ख मै गाँठ पराडिउ, हेल्कक डोँ¥र्या भुँ¥र्या डिउ ।
‘खप्पर खिँच, बु¥हर््यक टिँ….., जान ना वान का करठ यी लौरा, खप्पर खप्पर ?’ खोब लैल्हा गारि गरयाँइठ । मनो हमन कस्हो नै लाग । किउ ट हुँक्हीन लैलाहा बुडु फे कहँठ ।
म्हिन खिज्ह्याइठ बुडु, टुहार ट आब भुट्ला जाम लागल हुई ना हो नाटी ? कपार उठाइट कि नाइ ? मै लाजसे कपार टर गार लिउँ । मोर गोचन डाँउ पाइँठ । उप्परसे ठप डेहै, ‘याकर ट कपारिक भुट्लासे फे क¥र्या हुइ गइल बाटिस बुडु, जोख्ना काकुक छाइह सान मारठ खोब ।’ सारा जे होहल्याँइठ ।

बेला मौकम हमन गयर्वा बुडु बट्कोही सुनाइठ । हम्र ढ्यान ढैख ओनाई । मुले सुनैनासे पहिल पसपौहा घुमैना जिम्मा फाँटडारठ । बट्कोही सुन्टी सुन्टी पस घुमाइ जाइक पर ट महिन महाडिक लाग । एक सस्सु हालि हाली डौर्ख घुमाआँउ ।
फेरसे पहिलक डान्चे बटाउना ? गयेर्वा बुडु कैख अर्जि करु । थारु डंग्या रज्वक ओ कान्हँक लराइ ट झन सुन्टी मजा लाग ।

बुडु कहँठ, ठारु डंग्या रज्वक उज्जर घोरिन्याँ रहिस हुँ ,डुनियँक सब्से सुग्घर कटि । उ घोरिन्याँसे मैगर मैया करठ हुँ । यी बाट कान्हाँ भगवान पटा पइलहुँ । रज्वसे खोब अर्जि कर्ल हुँ, आपन सारा ढन सम्पटि डेना टयार रहै हुँ । टंै ज्या मङ्गबे ओह डेम कहैहुँ । मुले डंग्या रज्वा घोरिन्याँ नैडेल हुँ ।

उ घोरिन्यँक पठभारी युद्ध हुइ लागल । डंग्या रज्वक सारा फौज फंकर लराइ मैडानम टम्टयार रहंै । जब घमासान लराई सुरु हुइल, उ घोरिन्याँ गायब होगिल । यी खबर सुन्ख लराइ रुक गैल । रज्वक डरवारम खैला बैला मचल । एकठो जोग्यक सराप अन्सार घोरिन्याँ सरापसे मुक्ति पाइल हुँ ।
ओहर कान्हाँ आपन फौज लेक आपन लोक फिर्ता हुइल । यहर डंग्या रज्वा ओह घोरिन्यँक बिलापसे आपन डेह ट्याग डेल हुँ ।

ओह व्यालासे डुनियाँ रैटिन आपन आपन घर माटिक घोरिक स्वरुप ढर्ना कैख रज्वा झ्याली पिटल । ओह मारसे सब ठारुन्हँक घर माटिक घोरी रठ कैख बुडु कहठ ।
गयर्वा बुडुक बट्कोही सुन्टी सोहावन लाग । सारा गयर्वा हुँकार बट्कोही सुन पाइठ ट चुट्टर गारलेहठ । पस पौहा घुमैना चाल नैपाइँठ ।

एक डिनट सारा गौहर््याइल पस ओरगान रब्बी चर डेल । गाँउम पन्चाइट बलैल । सारा जे जुट्ह्यालम अइल । हमन पट्निक पहाटसे कराक लठ्गोरी डारडेहल चौकिडर्वा । डाँरकुर फे असुल्ल । हमार पठ गयेर्वा बुडुफे सहल ।
उ दिनसे हमन बुडु पहिलक ब्लाइठ, पस पौहा ख्यार जाइक लाग ।
बुडु रुख्वक टर टहडिलेसे हेल्का बिनठ ओ सज्ना गाँइठ । हम्र किउ रुख्वक डहकम सिउरल रहि ट किउ टर बुडुक सङ्ग । उ डिन सज्नक सहारे आपन जवानीक याडम बुरल डेखपरठ ।
अरे…ऽ ऽ ऽ.सज्ना ट मै गइनु रे…..ऽ ऽ ऽ ऽ

कहटि उज्जर गोन्याँ, क¥र्या चोल्या, फोँगाहा झोटीम लाल झोबन्हा बहान्ख डौरल आइस रि …ऽ ऽ ऽ । कहँठ
अरे गयर्वा बुडु किहिबलाइटो टुँ ? खपाकसे मै पुछडर्नु ।
अरे रहेहो, नाटी एकठो । ओत्र कैक बाट छुपाइ खोजै । मोर गोचन फे का कम, बुडु बटाउ ना ? बुडु बटाउ ना रट लगालेल । बेन्सुख टुँहार लाग मठ्कक्वा जाँरक सिठ्ठी उठाक लान्डेबी, लोभ डेखैठ ।
हमार जोर बलक आघ गयर्वा बुडुक उपाय नै चल्लिन ।
बरे लम्मा साँस लेटि, अरे का बटाउ नाटी ? सब उ डिनक…………बिटल बाट । बुडु बटैटी गइलैं ।
उ डिन रह मोर फे । मै फे टुहँनहस लौझा बैस भरटह । उ फे भरखरक पट्होरी रही । उज्जर गोन्या, पुठ्ठमक¥र्या पेटी, ढोँरहिक डान्च उप्पपर ना ठुन्यार फोपन्डी बनैल, फोँगाहा झोटिम लाल झोबन्ना बाँधी उ । हटमटावन लग्टिक ना सुग्घर रहि । एै आ…..ऽ ऽ ऽ डैया……..रे ऽ ऽ ।
गयर्वा बुडु डान्चे लजाइठ । हम्र एक चुटि आकुर कहटि पुछी ।
आब रहि डेउहो नाटि ! विटल बाट का बटैबो ।
हुँकार आघ जैना मोर हिम्मट नै पर । मै राटडिन हुँकार याडम रहुँ, एक डिन ढ्यार हिम्मट जुटाक कहि डर्नु ।
काकलो बुडु ?


एै हो………….मै टुहिन मन परैठुँ । आपन मनम रहल बाट मै खोलडेनु ।
उ रिससे लाल पिअर होगैली, सारे लौरा घर ना कुरिया, रोजी बुहर््या । पल्ना जाँगर ना बुटि उँखारी चली खुँटी । रिसले चुरचुर होक खोब भुन्भुनैली ।
उ डिन मोर मुहम कल्वा, बेरी कुछ नै छिरल । किस्नाने खोब पुछ्ल महिन । सारा राट जग्ल कट्नु । घचिघचि हुँकार कहल बाट याड आए । घर ना वर……ऽ ऽ ऽ, पल्ना जाँगर ना बुटी…………ऽ ऽ ऽ ।
टब का कर्लोबुडु टुँ ?
राटडिन मै घर बनैना सपना बिटोरु, झोप्री ट मै जइसिक टइसिक बना डारम, मनो जग्गाकहाँ पैना हो ? के डिइ महिन आपन जग्गम खुँटा गार ? अस्ट अस्ट बाटसे मै परिसान रहुँ ।
हुँकार मन जिटक लाग मै डहितान गुर्वाह एक जोर जरावर सखर्क मोहनी मन्टर सिख्नु ।
ब्वाआ…..ब्वाआ……….टबटो बुडु कर्रा रहै यार । बाटक छपिया डारै, मोर गोचन ।
कै फेरा बुडु साजल लवाङ्ग ओ झब्बु बज्यक पानडेल हुँ । बुडुक मन अन्ढार हुँइटि जाइन, उ पहिलसे गम्हिर बिल्गट ।

डु तिन बरस लक्कर मेला, डरगाहा मेलमसे चुरिया, गुरिया, टिक्ली, झोबन्ना, सुरमा, महकनि ट्याल, लालि पाउडर, डुढबन्हि लानडेल रहैं गयर्वा बुडु । बुडु कहल रहंै, पहिल बरस ट उ रिसाक पछ्पछिह फाँक डेली हुँ ।
गयर्वा बुडु चिमचाम होगैल रहैं । गयर्वा बुडुक बाट सुन्ख सब गोचन रुक गैल, रुख्वक् पटिया गिर्लसे फे पटा मिल्जइने रह ।
ढिरे ढिरे हुँकार जाडु काम कर्लिन हुँ । उ गयर्वा बुडुह हेर्क मुसुक्कसे हाँसी हुँ । आँखसे सानमारि हुँ ।
उ ढयार राट बुडुक कोरम सुट्ली हुँ । डुनुजे उक्वार भिर्क कँक्वा बझाइल बाट बुडु बटैलैं । ओजरिया हो या अन्ढरिया राट उ अग्घ्रान ओहर्ल, ठ्ँयाचा ठँ्याचा रटरानीक फुला झोटिम गोस्क ढनस¥र्वक पाछ आई हुँ । कभु कभु ट बुडुसे आघ आजाई । बुडु ढिल हुइल डिन उ बुडुक छाटिम चपटक खोब रुइ । टुँ ट महिन बिस्राइ लग्लो । कहि उ ।

टिन गाँठ्या, बुजबुजिया, डुढही गैयक नेङ्गल डगर, जोग्याह हेर हेर मैयक् बाट करल बट्वइल बुडु ।
उ कहिहुँ, मै मुअम ट उ बुजबुजियम नुक जैम, का टु महिन भेटाइ सेक्बो ?
उ जहाँ जैही । जहा अकास मजा ओ चहा पटालम,…. बुडुक मैगर मैया खोज डारि कहँठ । डुनु जे जुगजुग जलम भर, सात जुगसम फे सङ्ग जिना ओ मुनाक सम खाइल बाट बटैठ हमन ।
ओइन्क मैयँक बाट नै छिपलिन, डुनियँक आँख गरल, कुवँम पनभर्निन ओइन्क फट्रङ्ग बटाइ लग्ल ।
घर ना कुरिया लठ्ठिम ड्यारा रहल मनैन रोज्लबा जे रु …..ऽ ऽ ऽ । माटीचाटी ओ माटी लगाइ । अस्ट अस्टह ।

हुँकार बाबा साट गाँउ डुर लगा डेलिन हुँ । उँ पुन्वाँसिक राट …..ऽ ऽ ऽ मोर छाटिम चपटक खोब रुइली । महिन आज्झु भगाक लैजाउ कहि…..ऽ ऽ , मै टुँहार विना एक घचि बाच नैसेकम कलि ।
कहाँ लैजाउ, कैसिक लैजाउ, कहाँ पाक जारी टिरम…यी सब बाटसे बुडुक हिम्मट नै अइलिन । डुनुजे रुइना सिवाय कुछ कर नै सेक्ल । बुडु कठ, उ राटहुँकार जिन्गीम गरहन लाग गैलिन । टबसे कब्बु भ्याँट नैहुइल हुँ ।
डिन, पाख, बिट्टी गइल । अग्हन आइल हुँकार भ्वज कैडेलिन । बुडुक आँखक आघसे हुँकार डोली गैलिन । अपने आपनहँ खोब सरप्ल । बुडु कठ, हुँकार प्याटीम भरखर सिर्जटि रलक बच्चा फे गैगिल ।
गयर्वा बुडुक आँखसे बुँडा गिर्लिन । सद्दभर सक्कु जहन चप्पन, राहरंगिट पर्ना मनै आझ जोरसे टुट्ल डेख्नु । एक युद्धसे हट्वापाइल सिपैह्या जस्ट । ढेर डुखी डेख्ली बुडुह ।
ओहर पचपच पचपच सन्झ्या फे हुइटह । बुडुह ढ्यार डुखी डेख्नास नै लागल, आकुर नै खिट्कोर्लि । आब गोरु खेडी कैक बुडुह कनु ।
गयर्वा बुडु आपन मन्ह सम्हर्ल । उठ्क चारुओर लजर डर्ल । साइड पसपौहक खबर लेहक लागहुइ ।
हिगे…..ऽ ऽ ऽ हि…हि, हिगे…..ऽ ऽ ऽ हि । का कल हुँकार घन्टही गैया सरासर घरवर नाम डेलिन । पाछपाछ और लेर्हक पस फे गाँरी लाग गइलैं ।

सद्द जस्ट हम्र हडबड हडबड किस्नान घर बेरी खाक गयर्वा बुडुक किस्नान घरवर जाइ । गयर्वा बुडु काल्ह कहोर खेड्ना हो कैख हमन कहँठ । पसपौहन्क चरि ओह बुडु रोजँठ ।
उ डिन गयर्वा बुडुक किस्नान अंगनम सारा कमैया बुक्रही सरटार बिल्गठ । किउ खटियम ओनाट होक सिट्रैठ । किउ पस्गम बुसी भर्क बोरक भिट्टर गोरा डटैल रठ । किउ सरल अंग्रीक गावम कसुङ्गा ठेस्क डियम सुल्गैठ ट किउ लसुन ओ पिप्पर ट्यालम पकाक, पाकल कोनि डग्ठ ।
हम्र भर गयर्वा बुडुक बट्कोही सुनक लाग खट्यक आन्जर पान्जर बैठल रहि । ढेर पुरान पुरान बट्कोही मै गयर्वा बुडुसे सुन्नु । रानी सरङ्गा । हिट्वक खिस्सा । सटलसिङ्ग रज्वक बट्कोही । डैँटुर्वक खिस्सा । ढेकि कुट नैबन्ख ओख्री उस्कैना लग्गीसे बडरी खोड्क उप्पर ढकेलल चाहे कुट्नी बुहर््यक खिस्सा सब महिन गयर्वा बुडु सुनैल ।

सिट्राइ बेर गयर्वा बुडु, जोन्ह्यम डेखैटि कहल रहैं, ‘उ जोन्ह्यम रुख्वा बिल्गटा जे ? हा….ऽ ऽ ऽ ओह रुख्वक डहियम हमार सिढा टाँगल बा । उ डिन जब हमार सिढा सवैया ओराइ ट हम्र यी संसारसे बिडा लेहक परी ।’
मै गयर्वा बुडुसे पुछडर्नु ,बुडु मोर कत्राचे सिढा आब बचलबा ?
अभिन ट टुँहार ढेर बाहो नाटी, कहल रहैं ।
उ डिन कौवाइहस कर्टि, आपन सिंढा भर एक डुइ माना केल बचल बा कहल रहैं ।
अस्ट अस्ट बाट रठिन यी खिट्हर बड्डोक । बरघरन्या बुडी कली ।
यी बर्खा खइम ट मै टिन बिस ओ आढा बरसक होजैम कहल रहंै । उ राट खिट्हर खिट्हर बाट ओनाक हम्र घरघर सुट गइल रहि ।


हमन का पटा उ अगमजान्कि गयर्वा बुडुक आखिर राट रहिन । उ सुट्ल रहि गैल । डिन पसपस पसपस उठगैल । घारिक गैयाभैसी छटपटाइटहै । गयर्वा बुडु आँख नैखोल्ल । किउ जगाइ गइल, चाल करैल । उ सड्डक लाग चलगइल रहंै । साँस फेर छोरडेहल रहै. । हुँकार मोटु ढुकढुकाइ छोर डेहल रहिन ।
गाँउक् सारा किसन्वाँ किस्नीन्याँ जुटगइल । ठारु रिटभाँट अन्सार हिरन डर्ना तयारी करबेर हुँकार घ्याँचा ठे डान्चे रकट लागट रहिन । घट्गरसे हेर्ल डु ठो डाँट गझाइल रह । अन्सार डर्ल सप्वक काटल हो कैख । गुर्वा बलैल, लाख कोसिस कर्ल, ढिल होगिल रह । गयर्वा बुडु आब कब्बु नै जग्ना होगिल रहंै ।
सारा डिन चम्पन लाग, डिन कट्लक पटा नैपाइ । आब उ डिन समझक सारा गयर्वन डुखी बिल्गठ । मिझ्नी खाइबेर हाठ ग्वारा ढुइना, पानी पिना चुरक भुल सुख लागल । सद्दभर छाँही, सिट्टर बयाल डेना हमार सिट्रैना रुख्वा पटिया सुखाइ लागल रह । बुडुक घन्टही गैया चरहे छोर डेहल । पानीसे बचैना हमन, बरघरानकम्डाफे भैँयाँई लागल ।
गयर्वा बुडुक जवानिक बाट, हुँकार बटाइल छन्डिक छन्डिक बट्कोही, हुँकार पहार कुडल उ डुखक डिन सब मोर लर्कन्के लाग बट्कोही बनल बा आझ………. ।
शेखर दहित
बढैयाताल गाँउपालिका–७ बर्दिया

गयर्वा बुडु

शेखर दहित