लाल मोरै
लाल मोरै कसिन रहठ ? कट्रा भारी रहठ ? उज्जर मोरै असक लम्मा रहठ कि सलगम असक गुल्यार ? लाल मोरैक् पट्या कसिन रहठुइहिस् ? हरेर रहठुइहिस् कि लाल जो रहठुइहिस् ? बीरबहादुर के ठें लाल मोरैक् बारेम छन्डि छन्डिक हजारांै सबाल बाटिन । बाबा लाल मोरै लेह गैलक ५ बरस होगैलिन । कट्ठ्याक मोरै लानक लाग बाटै बाबा फें ? कसिक लनही ? तीन तीन बरसमक मोरै । भरवा टाङ्क लनही कि, ट्रक गारीम लनही ? का कर अट्रा ढ्याउर मोरै लान पर्लक हुटिन ट, बाबाहँ । बीरबहादुरहँ लाल मोरै हालीहँ ह्यार पर्ना बाटिन । हालीहँ छुवक् पर्ना बाटिन ओ हालिहँ ओकर स्वाद चिखेक पर्ना बाटिन । ओस्टक मोरैक संगसंग बाबासे भ्याँट कर पर्ना बाटिन हालिहँ ।
‘बाबा कट्रा डुर मोरै लेह गइल बाटै डाइ ?’ अबोध लर्का कइयो फ्यारा आपन डाइ सुक्नीहँ, पुछ सेक्ल ।
‘खै छावा । कट्रा डुर गैल बाट ?’ सुक्नी अत्र कह पैठी बस् । सुक्निक आँखीभर आँस टल्पला जैठिन । मुह अन्ट ओहर घुमालेठी । बीरबहादुर डाइक् मौनतामफें प्रश्नक् उप्पर प्रश्न कर्टि रहठ ।
हमार बारीमफें असांै लाल मोरै लगैबी ना डाइ ?
कसिन रहठ लाल मोरै ?
बरे मिठ रहठ डाइ लाल मोरै ?
बाबक्ठें हम्रफे लाल मोरै लेह जाइ ना डाइ ।
सुक्नी झस्कठी । एक फ्यारा अप्न मुना ओ संग छावाहँ फें मुवाँ डेना मनम अइलक डिन सम्झठी । उ डिनिक आपन आत्महत्या ओ आपन छावक हत्या कर्ना ख्याल मनम अइलक ओरसे जबजब वीरबहादुर लाल मोरै लेह जैना बाट करठ, सुक्नी झस्कठी । आपन पर घिन लागक अइठिन । संग लाल मोरै लेह जैना कना बाल जिज्ञासु प्रश्नले सुक्नी नाजबाफ बाटी ।
सुक्नी लाल मोरै नैरहठ कह फें नैसेक्ल हुइटी । लाल मोरैक बास्तविकता, अर्थ बटैनासे सुक्नी काजन आँट नैकर्ल हुइटि । लाल मोरैक बारम बीरबहादुरहँ खास अर्थ बटैना आँट सुक्नीम जस्टक् घट्टी जाइटिन, पलरक एक पल्ला हलुक डोसर पल्ला नोंडर हुइ असक बीरबहादुरके जिज्ञासाके पल्ला नोंडर हुइटि जाइटिन । कसिक बटैना हो छावाहँ ट्वार बाबा आब नैअइही कैक ?
हुइना ट सुक्नी लाल मोरै लेह गैल बाट आपन मुहले छावक ठें नैकहल हुइटी । लकिन रानपरोस, गै गोटियार सिडुल्या लालमोरै लेह गैलक कठ । मुहले डाइ लाल मोरै लेह गैलक बाट नैकलसे फें लाल मोरै लेह नैगैलक बाट फे ट नैकल हुइटी । लाल मोरैक बारेम डाइहँ पुछ्लक् हर प्रश्नम निरुत्तरित होक ‘काजन’ कना जबाफ केल पैलक कारन बीरबहादुर डाइसे ज्यादा गाउँक मनैन्म विस्वास कर भिर राखल बाट । लाल मोरैक बारेम डाइ कुछ नैजन्ल हुइटी ? बीरबहादुरहँ उह लग्ठिस् ।
सुक्नी हर बरस असटक् असौंफें कठी । ‘डस्यम बाबा अइही’ कैक । असौक फें डस्या लच्क्या स्याकल बा । बाबा लाल मोरै लेक कहिया अउइया हुइट अटा पटा नैहो । बारीम टिना टावन सबजे लगाइ ट । मोरै फें लगाइ ट । लकिन सबका सब उज्जर मोरै ।
उ आपन बाबकम गर्व करठ । किउ नै लगैना मोरै लेह गैलकम । लौवा मेरिक मोरै । साडा फुस्सर मोरैसे लाल, पूरा लाल मोरै कट्रा गज्जबक रहठुइ । मन फुरुंग हुइलिस ।
एक फ्यारा बुबाक सुनैलक बट्कुही सम्झल । बट्कुहीमे रज्वा बरा धनी रहठ । सब कुछ हुइल पुगल । घरम सोन चाँदीले भरल । हरमेरक खैना पिना चिज । नोकर चाकरले भरल । रज्वा आपन लर्कनक हर माँगन पूरा करम कह हँु । एक डिन रज्वा आपन छावक् लाग सोनक हठ्या खेलौना लान डेहल । छावा सोनक् हठ्या खेलैना लोट्यम जकाख खोब खेलाइल कटि । डोसर डिन जिट्टी हठ्या माँगल । उ फें लान डेहलिस । उ जिट्टी हठ्याहँ आपन खेलैना लोट्यक भिट्टर डार माँगल । जौन असम्भव रह । रज्वक लर्का रोक उधुम मचा डेहल हुँ । रज्वा उ डिन हार मानल कि लर्र्कनक सबका सब माग पूरा किउ नै कर सेकी कैक । उ डिनक बट्कुही सम्झठ ओ आपन डाइसे, गाउँक कै मनैन पुछ स्याकल बा कि रज्वक घर लाल मोरै रहिन कि नाइ ? सब जहनसे जवाफ एक्क रठिन, ‘नाइ ।’ टब क्याकर बारीम रहठ ? ‘भगन्वक बारीम ।’ गाउँक मनै उह कठ ।
बीरबहादुर छक्क परल बाट । कसिन रज्वा ? सब चिज रहिक फें लाल मोरै नैरना रज्वा । जौन चिज लेह म्वार बाबा गैल बाट । रज्वासे महान बाबा । धनी बाबा । सब चिज पुगल बाबा । उ डिन डस्यम ढिक्री नैखाइ पैलस सब बिसर गैल । पिउँडा लागल लुग्रा घाल्क डस्या मनैलक फें बिसर गैल । रज्वासे धनी लग्लिस । हुइल पुगल लग्लिस । जिन्गीम अभावे अभाव, सबसे बरवार चिज ट बाबक अभावम चापर चुइया हुइल बीरबहादुरहँ एक घचिक लाग हुइलेसे फें अभावसे मुक्त हुइलहस् लग्लिस ।
बीरबहादुर आपन बुबाहँ उह पुरान बट्कुही सुनैल । ओ बुबा (बुडु) से फेर लाल मोरैक प्रश्न कर्ल ।
रज्वक घर नैरना लाल मोरै कहाँ रहट ट बुबा ?
भगन्वँक घर ।
बाबा भगन्वँक घर गैल बा ?
हाँ म मुन्टा हिलल् ड्याखल बुडुक् ।
रज्वन फें लाल मोरै लेह भगन्वँक घर जैठ बुबा ?
हाँ ।
कौन भगन्वँक घर गैल बाट ?
सक्कु भगन्वँन एक्क हुइट नट्या ।
भगन्वाँ हमार नाटपाट हुइ ट बुबा ?
‘हाँ’ कना जवाफ सुनल संकेतक मुन्टा हिलल ।
ए खुशी हुइल । भगन्वाहँ आपन नाटपाट सम्झल । लकिन कभु आपन घर नैअइना ना डाइ पहुनी खवाइ लैजैना । कट्रा डुरीक नाट ।
बीरबहादुर एक डिन गाउँक काका नाट पर्ना बासुदेवक वहाँ लाल मोरै ड्याखल । छक्क परल । काकनके घर फें लाल मोरै ।
काकासे उ डिन बहुट प्रश्न करल ? जस्ट आपन डाइहँ कर्ल रह । बर्सोसे मनम लाल मोरै प्रतिक् हजारौं प्रश्नक चित्त बुझ्ना जवाफ भेटाइल । मन भुवा असक हलुक चम्पन हुइलिस । ग्वारा भुइयम नि रहलिस ।
डस्या लग्घु लग्घु आ स्याकल बा । घर घरम डसैह्याँ सामाजामा हुइटि बा । जिउँरा ढर्ना तयारी कर्टी बाट मनै । डस्यक मुहम बीरबहादुर एकाएक हेरागैल । सन्झ्या संग सुटल विन्ह्या उठबेर नैहो । गाउँभर खोज्ल, नाट पाटन घर पटा लगैल नैहो । सन्झ्या आइ कि ? अहँ । बीरबहादुर नैआइल । गाउँक् सक्कु मनै आपन ओरसे लागल पुगटसम खोज्टी बाट । अहँ । कहँु पटा नैहो । हर डिन गाउँम बीरबहादुरहँ खोज्ना बेगारी खटल बा । भौरा बुह्रान सारा छान मान डर्ल । अहँ, लर्का नैमिलल ।
गाउँक मनै अट्रा साथ नैडेहल से ट आउर सुक्नी कसिक रटी ? सबसे ज्याडा ट बासुदेव करट । गाउँक जन्ना बुझ्ना हुइलक मार पुलिस चौकी जैना सल्लाह डेल । सुक्नीहँ पुलिस चौकी लैजाक निबेदन दर्ता करैल । एफएमम लर्का हेरैलक फुकैल । पत्रपत्रिकम छपैल । सुक्नी पैसा पुछ्ली लकिन एक पैंसा लेहक मन नै कर्ल । मोटरसाइकलम आपन पैंसाले ट्याल डार्क कहाँ कहाँ नैसुक्नीहँ लेक ख्वाज गैल । सुक्नीक संग रुइल । ‘एक डिन पटा लाग जैही भौजी’ कैक ट्याम ट्यामम सम्झैल । गाउँक सहयोग ओ बासुदेवक आश्वासन ओ साथ पाक सुक्नी मन ठम्ल बाटी । विचारा बासुदेव कट्रा करट सुक्नीक लाग । म्वार किउ नै हुइ ट कना सुक्नीहँ विचारा बासु भरपुर साथ सहयोग डेहल बा ।
आझ पाँच डिन बिट स्याकल । डसैह्याँ जिउँरा ढर्ना डिन । गाउँक मनै बेगारी कैक डट्कर गैल । लकिन बासु कसिन मनै हुइ ट अभिन नैडट्करल हुइ ट । झोल्पट सन्झ्या होराखल । डिनभर बीरबहादुरहँ खोज्के उस्स कटि खटियम् बैठ्ल । सुक्नि पानी लेह गैल बासुक लाग । घरसे खबर आ पुग्लिस । बासुक छाइ फें आझ हेरैलक कैक । गाउँभर खोज सेक्लक । छाइ नैअइलिन । छावा हेरैलक दुखम सुक्नीहँ आपनहँ जिउ ज्यान लगाक सहयोग कर्लक बासु भैयक् छाइ हेरैलकम सुक्नी फें दुःखी बाटि ।
बासु पुलिस चौकीम खबर करल । बेरी नैखाइल । आँस ढरढर बहटिस । और डिन सुक्नीहँ सम्झाए, आझ सुक्नी बासुहँ । राटभर बासुदेव निडाइ नैस्याकल ।
बिहन्नी पुलिस चौकी पुगल । मानव अंगके बेच विखन कर्ना तस्कर जौन बीरबहादुरहँ बेच्ल बाटिस, ओह मनैयाँ बासुदेवक छाइहँ फें अपरहरन कर्लक सूचना मिलल जानकारी प्रहरीसे पाइल । बासुह पर्वट्वमसे भहराइ असक लग्लिस । भगवान बडला फ्यार असक लग्सिल । का ब्वालटुँ पटा नैपाइ । सत्य सब उग्लल । आँस चुहैटी बयान डिहल–‘बीरबहादुर लाल मोरै बारेम पुछट डेख्क मै हैरान होगैल रहुँ । एक डिन इन्डियक् एक संघरियासे मै खबर पैनु एक्ठो लर्का महिन चहल । उ महिन २० लाख डेहना हुइल । पंैसा सुन्क मै बौरा गैनु । मै सजिल तरिका बीरबहादुरहँ फसैना डेख्लु । लाल मोरैै लैजाक डेखैनु । खाइ फें डेहनु ओ भगन्वँक घर अप्न जैटि रहलक ओ इ मोरै फें भगन्वँक घरसे जो लन्लक बाट फे बटैनु ।’
बासु कहटि गइल, ‘बीरबहादुरह इ बाट किहुनसे नैबटैना कसम फें खवैनु । पहिल ट डाइक् ठें भर बटैम कहटह लकिन और जहनसे बटैलसे भगन्वँक घर जाइ नैमिलठ । सब भगन्वाँ उप्रहँसे हेर्टि रहठ कैक फे सम्झैनु । उ मानल । आपन बाबाहँ भेटैना ओ अप्न फे बाबकठें लाल मोरै लेह जाइक लाग बहुट फुन्याइल रह । राटक सबजे सुटलम बीरबहादुर बाहर निक्रल । मै राटीराट बोडर कटा अइनु ओ २० लाख फें बुझ्नु । इ सब म्वार पापक् फल हो । मै उहिन आपन घर फें डेखैनु । उ दलालीहँ आपन घर, छाइ डेखैना जो गल्टी कर्नु । आझ म्वार छाइ फे हेरागिल ।’ उ मुरी पटक पटक रुइ लागल ।
बासुक् सँच सुन्क सुक्नी मुहबैल रहिगैली । ओ लाल मोरैक् बाबरम सँच आपन लर्कहँ नैबटाक पश्चातापक आगीम ओ बासुदेवक् छलकपटक बिसले महुह्याइल रहिगैली ।
नरेश लालकुसम्याँ
(युवक मावि बर्दियक् हेडमस्टर्वा हुइँट् ।)