लावा डुल्हा
खन्टुराम बिहन्नी आफन डाइक्ठें गइल । बगालमसे छुटल भुलाइल चिंगनी जसिक सुरक्षित स्थान खोज्ठ ओसहख खन्टुराम आफन घर गइल । खन्टुरामके डाइ चुल्हाम टिनक अढन डोस्ल रलहिस् । आघक दिनठेसे हेराइल छावा टुप्लुक घरम डेख्टिकी डाइह खुशी निहुइना बात निरहल । छावाह डेख्टिकि ‘काहाँ रलहे छावा रातभर खोज्ली ?’

मामक घर डाडुक्ठे सुट्नु डाइ ।

खन्टुरामके मन ट रलहिस् कि डाइह कर्रासे गर्याउँ । टुन्हक कारणले महिह भाग्ख जाइ परल, नुक परल, भुख मुव परल । म्वार भविष्यसे टुह्र खेल्लो । डस बरसक छावक भावनासे खेल्लो । मही एक चो फें निपुछ्लो । म्वार जिन्गीक निर्णय टुह्र कर्लो । म्वार इच्छा, चाहाना, भावना के बुझी रु डाइबाबा डुनुजन भोक्टीक, खोन्ढोक जाँरम् भुलल बाटो । एक खोर्या जाँरम् छाइ डेठो । उमेर निपुगल लर्कहन्क भ्वाज बिया कर खोज्ठो रु खन्टुरामके मनम अनेकन प्रश्न रलहिस् । तर कह निस्याकल । उ चामचिम रहगैल । ढरढर आँखिमसे आँस गिर लग्लिस् ।

भुख लाग ठुइ छावा एक ढेल्की भात पकाडेहटँु खालिस । डाइ कलिस् ।

खन्टुरामह भुखफें लागल रलहिस् । कुपुर कुपुर पकाइल भात खाइल । पानी पियल । ओकर मन फाटल रलहिस् । मन जरल रलहिस् । उ निस्प्राण हुइल रह । बैरागले भरल मन रलहिस् । बन जरट सब कुइ डेख्ठ, मन जरट कुइ निडेख्ठ कहसक आघक दिन हुइलक घटना, परिघटना वाकर मनम, दिमागम फनफनी घुम्टी रलहिस् । घरसे बरे दुर जाख जाहाँ परिचित मनै नाहुइट ओसिन ठाउँ जाख बैसु, कि मरजाउँ कनासक फें लागल रलहिस् । बिचरा लर्का मनै कहाँ जाइ । घर छोर्क भागु ट कहाँ भागु रु निभागु ट पिर व्यथा सहना बाहेक और विकल्प निरलहिस् । गाउँम सबजन खिझोइना । ओहेरो लौव डुल्हा आइटा । काल्ह खन्टुरामके ट ठकौनी खइलिस् । आब ट भ्वाज कैडिहिस् । आफन जन्नी ९ डुल्हीह डेख्ल बाटे रै रु जन्नीक बाफ लगहिस् ट काल्ह परांै जवान होजाइ । वाकर मनक बात, मनोविज्ञान बुझडिहुइया किउ निरलहिस् । गाउँक् लर्कापर्का, जवान जवान ठरेन, बुह्रोन सबजन वास्तविक नाउँ खन्टुराम कह छोर्क लौव डुल्हा कहिस् । ओहमार उहि अक्कहले रनास लागिस् । बिचरा पकाइल भात खाख संग पहर्ना गोचा डेवीरामकठे गैल । डेवीराम उप्रक अँट्वाम रह । उ कापीम चित्र बनाइटह ।

ओइ खन्टुराम कहोर्से अइलो रु यहर खट्याम बैठो । डेवीराम बोल्टी इसारा कर्लिस् ।

का कहँ गोचा म्वार जिन्गी ट बर्बाद होगिल, यार । बन्टहोक कलक बात एकदम सही रलक डेवीराम । मै ट नुकाचोरी ठागल हुइ कहटनहँु, ओस्ट खिझ्वाइठुइ कहटनहँु मने सत्य रलक । मै ट आप स्कुल पह्र छोरडेहम । स्कुलिक सब संघरेन्, मस्टर्वा, मस्टर्नेन् थाहा पैही ट खिझोही । बुँडुरसे आँस गिराइल, खन्टुराम ।

ओसिख नाकहो गोचा, यी बातक सामना हम्र डुनुजन मिल्क कर्बी । मै टुहिनह साथ डेहम । टुहाँर अत्रा मजा पह्राइ बा । किलासम जैह्या फें फस्ट मर्ठो । टुँ ट पाछ भविष्यम बरा मनैया बनसेक्बो ।
खै आझ स्कुल जाउँ कि निजाउँ । मन मर्ल खन्टुराम ब्वालल् ।

काल्ह कहाँ नुक्लो टुहिन ट रातिक १२ बजे लाग खोज्टी रलह ।

कहाँ रहम गोचा । सन्झ्याख खोल्ह्वासे अइनु ट घरम चहलपहल डेख्नु । मन ढसाकसे करल । डिन्ख बन्टहोक कलक बात सम्झनु । गाउँक् टर्ना अड्रिक, बुह्र्वा अड्रिक सब खिझ्वाइ लग्ल । लौव डुल्हा आइल, लौव डुल्हा आइल कैक । ओठेसे सरासर घर भिट्टर गैनु । डाइसे पुछ्नु–मही काखर लौव डुल्हा कह ट डाइ रु आझ ट्वार ठकौनी खाइ ट का । ठकौनी कलक का हो रु डाइ–छि अत्रा फें निजानठ यी लौंरा । ठकौनी कलक भ्वाज करक लाग छाइ डेली कैक पक्कापक्की कर्ना हो । भ्वाज कर्नासे आघ ठकौनी खैठ का डुल्ही घरक ओहर्से । अत्रा बात सुन्टी कि म्वार मनम छटपटावन हुइ लागल । घरम नाबैठ्ख खेट्वाओर जाख आरिक मेर्वाओहर नुक्नु । पाछ रात हुइ लागल ट बाँसक् घारीम नुक्नु । बाँसमफे डर लागल पाछ गोठ्वाम जाक नुक्नु । लाइट् बारबार ख्वाज लग्ल ट टिक्रा गाउँक मामा घरक डाडुक्ठें गिनु, गोचा । महि ट मुनासकेल लागट–खन्टुराम कहल ।

असिन बात नाबट्वाउ गोचा । हम्र ट पहर्ख कुछ कर परठ । असिन रुढिबादी हटैना हो । आब मै कल्वा खाख गौह्री डिह्वाठें अस्या लागम । टुँ फें खाए जाउ । सँग स्कुल ज्रैबी ।

खन्टुराम डौरटी घर जाइठ । भात खाइठ । जघिया ओ झुल्वा घालट । झ्वालावाला लेक स्कुल जाइठ । स्कुल जैना डग्रीम कालु, जग्गु, ढेल्कु, सुन्द्रा, डिब्वा, सुख्ली, पोकली, गुल्या, क्वारी ढेर जहनसे भ्याँट हुइठिस् ।

जग्गु–खन्टुराम ट डुल्हा हुइना हुइल यार । यकर ट आप भ्वाज होजिहिस् । जन्नीकसंग सुट पइना हुइल । क्या मजा लगहिस् नारै सुन्द्रा । सुन्द्रा हँुकरा भर्टी–हो ट नि, ट्वार डाइ बाबन ट मान परठ यार । क्या खतरा रलक । ट्वार डाडु डिडी रटि रटि फें सबसे छोट्का छावकठेंसे सुरु कर ल । हाहाहाहा कहटि गलगलसे सबजन हँस्ठ ।

खन्टुराम चामचिम चिमाइल रहठ । का कहँु का कहुँ मनम खेल्ठिस् । बिचारक ठकौनी खैलक कारण उ सबजहनसे कह्वा पाइठ । ओह ब्यालाम वाकर मनक एकठो जुक्ति फुर्ठिस् । उ आफन बचाउ करक लाग सक्कु दोष आफन ठुलक छावक्म सारठ ।

ठकौनी खैल ट का मै घरम निरनहुँ । बरापुक छावक् डिब्वा ढ्वाक लागल रह । ओह लि ।
हँ ट नि यार खन्ट्या ठिक कहल रै–ढेल्कु वाकर बातम् साथ डेठिस् ।

ठकौनीक् पोक्या डिब्वोक्म अइलिस् । खन्टुराम भग्लक कारण वाकर सटाहा डुल्लह विधि पुगैना काम अर्थात ढ्वाग सलाम लग्ना काम ओह डिब्वाह करैल रलहिस् । उहि पर्लिस् आपत । खन्टुरामह जहाँ जहाँ खिझ्वाइस् । वहाँ वहाँ आफन बचाउ कर्टी सारा दोष डिब्वोक्म सार । स्कुलिम फें खन्टुरामके ठकौनी खैलक बात फैल सेक्ल रह । स्कुलिक मस्टरोन फें नयाँ ब्याउलो कैक खिझ्वाइ लग्लिस् ।

तेरो बाले तेरो लागि ब्याउली खोज्याछन् रे नि । अब ट बिया गर्ने भइस् । के पढ्लास्– एकठो मस्टर्वा कलिस् । हाजिरी कर ब्याला असिन बात मस्टर्वा कहटि कि सारा विद्यार्थी लौव डुल्हा, लौव डुल्हा कैक खिझोइ लग्ठिस् । उहि निमजा लग्लिस् । किही किहीसे झग्रा कर्ना हो । बिचरा हटल गिद्रासक चामचिम क्वाठमसे नै निक्रल । एक ताल आफन डाइबाबाप्रति रिस उठ्लिस् । डुडुठो डाडु, डिठी रटि रटि म्वार ठकौनी खैना का चुर्चुरी परल हुइहिन् । लौव पटोइह्या म्वार लाग हुइन कि घरक लाग यी बात समेत छुट्याइ निसेक्ना खन्टुरामह डाइबाबाप्रति रिसकेल उठिस् । सकट चलट ट जाख मारडिउँ कि, काट्डिउँ कि कना कनासक मनम अइलिस् मने उ छोट रह जम्मा डस बरसक् वाकर रुइना बाहेक और उपाय निरलहिस् ।

सर खन्टुरामलाई लौव डुल्हा, लौव डुल्हा कैक सबजन खिझ्वाटिस् ओहमार ट क्वाठम रुइटा कैक मस्टर्वाह डेवीराम जनाइट् ।

ल हिड को को हुन् भन् । कहटि बलबहादुर मस्टर्वा क्वाठम पैसल । सबजान चामचिम हुइल । खन्टुरामलाई किन गिज्याको त्यसरी साथीको मन दुखाउने होइन । अबदेखि गिज्याको कुरा थाहा पाए भने । पिटाइ खान्छौ । कैक हप्काख मस्टर्वा चलजाइठ । खन्टुराम डान्चे राहत महसुस करठ । लकिन उ घटनाले बारबार प्रताडित हुइटी रहठ ।

स्कुलके बिदा हुइठिस् । डग्रीम जग्गु, कालु, डिब्वा, सुन्द्रा आघ आघ जिठ । डेवीराम ओ खन्टुराम पाछ पाछ जिठ । डग्रीम जग्गु ओ सुन्द्रा स्कुलमसे चोर्ख लैगिलक चकले डग्रीम लौव डुल्हा खन्ट्या कैक लिख्ठ । डेवीराम उ अक्षर मेटाइट् । डुनुजन एघचिक डग्रीम बैठ्ठ ।

यार, म्वार डाइबाबा ट गवाँर हुइ ट । एकठो पाँच पैसक् बुद्धि निहुटिन् । म्वार जीवन बर्बाद कैक छोर्ल । आब यी ठाउँम निबैठम गोचा । सारा गाउँक लर्का फें खिझोइना । स्कुलम फेन खिझ्वोइना मै कसिक पह्र सेकम । महि ट रुइनासकेल लागठ, गोचा ।

असिन बात नाबट्वाउ यार म्वार गोचा कलक टँुह हुइटो । बरु आपसे और संघरेनसे निबोल्ना हो–डेवीराम कहठ् ।

हटल मुर्घीसक् खन्टुराम घर आइठ । वाकर अन्हार अजरार निहुइटिस् । भिट्टर झ्वाला फाँकठ । एकोहोरो ट्वाल्ल पर्ख हेर्टिरहठ् । गाउँक लर्कनसँग ख्याल फें निजाइठ । घरसे बाहर निक्रटी कि बुह्राइलसे लर्कासम सबजन लौव डुल्हा कह लग्ठिस् । मानांै वाकर नाउँ निहुइस् । गाउँभर वाकर नाउँ परिवर्तन हुइल बाटिस् लौव डुल्हा । ओह ब्याला वाकर बरापुक छावा डिब्वा आइठ ।

रै खन्ट्या एघचिक बाँसओर जाइ, एकठो काम बा । मन नालाग नालाग बाँसओर डिब्वोक्संग जाइठ ।

का कहटे रु ।

खन्टुरामके छाती पकर्ख माचिक्ने रन्डिक लर्का स्कुल जाइ ब्याला का कलहे रु मै ढ्वाग निलग्नु ।

म्वार सटाहा डिब्वा ढ्वाग लागल रह ओह भ्वाज करि । काखर कले रु गाउँम सबजन महि खन्टुरामके जन्नी लेबे । लौव डुल्हा ट टैँ हुइले कहट । दुई बाक्सिङ कन्पट्टिम मर्ठिस् । आबसे कबे कलसे ट्वार दाँत टुरडेहम बुझ्ले । आबसे कबे कि नाइ रु कसम खा ।

डाइलेहे आपसे निकहम डाडु । बिचरा कसम खैना बाहेक और उपाय निरलहिस् । खन्टुराम ओठे रुइठ । मनम ट पीडा रलहिस् रलहिस् । बरापुक छावासे फें पिट्वा पइलक कारण कन्पट्टिक लाल हुइल रलहिस् । मन मर्ल घर आइठ । उ आफन उपर हुइलक अन्याय, पिटाइ, खिझ्वापैलक पीडा कुहिनसे फें निकहट । सब लर्का ट आफन पिर दुख, झग्रा झाँटी हुइलक डाइ बाबक्ठें कठ मने वाकर डाइबाबक् कारणसे नै उ पीडित रह । सन्झ्या हुइट् । सबजन बेरी खैठ । उ फें सुटजाइठ । आधा रातसम वाकर मनम अनेक बात खेल्ठिस् । दिनभरिक बात समझ्ख रुइट् । आँखिक आँसले वाकर हाँठक सिरानी ढरल बौल्हा भिज्ठिस् । वाकर मड्वा बाबा भर्खर पहर्टी रलक छावक ठकौनी खैलक समचार रानपासम फैलल रह । मानसिक पीडा ट खन्टुरामह परल रलहिस् ।

बिहन्नी उ आफन मन मिल्ना गोचा डेवीरामकठे जाइठ ।

मै ट आबसे स्कुल नैजइम गोचा । टँु मजासे परहो । सायद लिख्ना पहर्ना म्वार भाग्यम निहो । घर रहम ट म्वार भ्वाज कैडिही । म्वार जिन्गी बर्बाद होजाइ । ओहकारण घर छोर्ख जाइटुँ । कुहिनफें नाकहो ।

कहाँ जाइटो रु गोचा । डेवीराम पुलुक्क हेर्टी ।

खै कहाँ हुइट् । म्वार भाग्य कहाँ पुगाइट् । मै टुहिन चिठी पठैबु, गोचा ।
मानबहादुर पन्ना
वीरेन्द्रनगर–२ लौबस्टा सुर्खेत