टिनपट्या
गाउँक् गल्लिक् माझम रलक गेह्रान (हमार पुरान) घरेरीम टिनपट्यक् रुख्वा कुलमुलाइल पट्या लेक ठिंगं ठहर्याइल बा, महिहन गिज्यैटी । मै गल्लीक् पुरुब पाँजर रलक उल्टाहन घरक् अंगनम पैंरक् बेर्रीम बैठ्के हेर्टी बटुँ टिनपट्याह ।

एक्क घचीम उल्टाहन जेठान अइल । ‘ए डै न लौव मनै डेखपर्ल जे काँहु, कैह्या अइलो हो बन्हुँइ’ कैख महिहन बलैल ।

मै जेठानह ख्याल नै कर्नु । म्वार ढ्यान टिनपट्यक् रुख्वाम रह ।

लग्घ आक फेंं डोस उहाँ कल, ‘कैह्या अइलो का बन्हुँइ ।’

मै झसंग हुइनु । ए ए मै अइटी बाटँु जेठान जी, जेठानह ढ्वाग लग्टी मै कनु । टिनपट्यक् रुख्वा ट सुख लागल ना जेठान जी ? फें डोस कनु ।

हँ ट काहँु सुख लागल, जर काट्डेलस् काहँु मुअ लागल हो बन्हँुइ । बर पापी बा हो जिम्डर्वा । मनै ट ख्याडल ख्याडल आब रुख्वा विरुख्वा फे बाँकी नै ढरठो गढहा ।

आम्हीन ओस्टहे बा हो जेठान ? जिट्टीह बा ना । मै ट मुगैल हुइ सोंच्ल रनहँु । मै आश्चर्य जनैनु । कँहा मुइ हो बन्हुँइ, जिम्डार मनै ट नै मुठ जे काहँु, झट्टहे मुना ट गरिव किसान हुइ ट जे ।

मै एक घची चामचुम हो गैनु ।

भुखाइल पियासल हुइबो बन्हुँइ, मै पनपियावन बनाइ कहटुँ ना कहटी जेठान भिट्टर गैल । जेठिन्याँह (आपन जन्नी) गोह्रैटी, पनपियावन बना री बड्डी । बन्हँुइयाँ ढेउर बरस के बाद आरल । बनैटी बटुँ । मड ट बिग्रल बा काहुँ झंस्याइन बा । झ्वार निक्राइटुँ । पुरुब होंरिक अंठ्रम मुरघन्याँ अन्डा पारल हुइ । एक घची अंस्या लाग कहो नन्डुयाह । भिट्टर नेपठ्यमसे जेठिन्याँ बोल्ली । जेठान अठ्रा ह्यार छाम गैल ।

दाङसे बुह्रान छारा कर्लक बीस वरस बाद आपन जर्मलक् गाँउम पैला टेक्लक हुइटुँ मै । सर्रा चोकम बसमसे उट्रटीकी पूरुबओर हेर्नु मनम डर पलि रह जिम्डर्वा डेख डर्ठा कि कैख । डरा डरा गाँउओर पैला बह्रैनु रस रस । जसिक गाँउक् लग्घ पुग्टी गैनु ओस्टहेंक महिह म्वाँर जर्मलक् गाँउ गिज्यैटी रह । म्वाँर गाउँ फरक होस्याकल डेख्नु मै । गल्लिक् पुरुब पाँजर सबसे टिक्रा रलक ठंहर्यान घर नै डेख्नु मै । पस्छिउँ पाँजर टर्नामटान, मटान घर फें नैडेख्नु मै । उल्टाहन घर भर पहिलक ठाँउम माटिक् इंटाले गाह्रा लगाइल, खप्टाले छाइल दुइ टल्ह्या बनाइल डेख्नु । पुरुब पाँजर उल्टाहन घरक उत्तर डख्खिन ओ पस्छिउँ पाँजर सक्कुओर पर्वाटी आके घर बनाक बैठल डेख्नु ।

उल्टाहन घरक् स्वाझ पस्छिउँ पाँजर पट्या कुलमुलाक सुख भिर्लक टिनपट्यक् रुख्वा ठहर्याइल बा, सहेर्वा नैपाइल ढम्रज्वाहस् ।

महि लागटा कि यि रुख्वा महि गिज्यैटी बा । सायद कहठुइ साले डरपाेंक महि अक्लहे छोरक भागक गैल्या । महि फें संग लैजैट्या ट मै चैनसे जिअ पैने रनहुँ ।

मै टिनपट्यक् रुख्वक् लग्घ जाके एकचो अक्वार लेनु, डुनु आखिमसे आँस बह लागल । अप्न जर्मलक ठाँउके माटी मुठ्ठीम लेनु, बड्रीओर हेर्नु लम्मा साँस फेर्नु । मन मन महि माफ करहो म्वाँर माटी, महि माफ करहो म्वाँर कविला । काकरकी हम्र रहरले यिहाँसे बुह्रान छारा कर्लक नैहुइटी । बाध्यताले भाग पर्लक हो । जिउ रहल कलसे घिउ चाट मिल्ठा कठ । उहओर्से आपन जिउ जोगाइकलाग हुइलसेफे छारा कर्लक हुइटी । यदि समय हमार साथ रहट कलसे हम्र संग रने रटी, संग खेल्ने रटी, संग हँस्ने रटी, संग नँच्ने रटी । ढेब्रक टरपन आपुग्लक आँस पोछ्नु ओ उल्टाहन घरओर लग्नु ।

उ टिनपट्या जेहिसे म्वाँर पच्चिस तिस बरस आघक नाटा सम्वन्ध बा । उ टिनपट्या जेहिहन म्वाँर बाबा लगैलक् हुइ ट । ओ मै पानी डारके जियैलक् हुइटुँ । उ टिनपट्या जौन म्वाँर सबसे मन परल, मन मिल्ना, सबसे लग्घक रुख्वामसे एकठो रह । जीवनम जट्रा भुल खोजलसेफे भुल नै सेक्ना एकठो अटुट सम्वन्ध रह म्वाँर उहिसे । उहओर्से बुह्रान छारा करके पहिला फ्यारा दाङ घुम अइलक मै उह टिनपट्यक् रुख्वासे भ्याँट कर गैलक् हुइटुँ ।

महिसे पाछ जर्मलक टिनपट्या आझ महिसे आघ चलाजाइटा । अफसोचं मै बचाय नैस्याक्ठुँ । महिसे छुटि हो टफे महिसे हाली बाह्रल, महिसे हाली ढ्यांगं हुइल, महिसे ख्यालल, महिसे नांचल, महिसे हाँसल, महिसे रुइल, महिसे डब्नी भेंर्या ख्यालल । सान बिहान हम्र टिनपट्यक् रुख्वासे ख्याली । ठहर्यान घरक् डाडु, डिडी, मटान घरक् भटिज्वा, उल्टाहन भटिज्वा, भटिज्या हम्र मिलके रुखछुट ख्याली, राहरंगीत करि । रुखछुट ख्यालवेर उ टिनपट्यक् रुख्यमसे मै कैयोचो गिरल बटुँ । कबु डैह्याँ टुट्क ट कबु ओस्टहे । टब्बोपर महि च्वाट नैलाग । काकर कि उ म्वाँर आपन रुख्वा रह । उ म्वाँर आपन गोची रह । रुख्वक् टर म्वाँर आपन माटी रह ।

हमार घरक मनै मै ओ म्वाँर छोट्की बहिन्याहँ पाछ लेह अइबी कैख सक्कुज छारा करके बुह्रान गैल रलह । हम्र ठहर्यान घरम शरण लेके बैठल रलही । एक दिनक बाट हो । सड्ड जसिन मै बहिन्याहँ लेके उह रुख्वम रुखछुट ख्याल गैल रलही । हम्र पाँच छौ जे रलही । आपन सुरम खेल्टी रलही । एक्कासी टिक्राहोंरसे जिम्डर्वा आइल । बरा जोरसे घरघ्वाटल् कान फुटाडेनाअस् ‘साले थारु, जाँठा जाँठीहरु अर्काको बारीमा खेल्ने । अर्काको रुखमा चढ्ने । हाँगा भाँचियो भने छेरौला नि फेरी । के बाँकी छ र तिमिहरुको छेर्नलाई’ ।

मै डरा डरा, ‘यो ट हमार हो जे काहुँ बाजे’ कनु ।

टिस्लार छाता म्वाँर आँख फोर्नाअस आँखिम डटाके उ झन बरा जोरसे फें डोस घरघ्वाटल्, ‘अझँ मुखमुखै वोल्छस् । यो त तेरा बाउले बेचिसक्यो । यो बारी, यसमा भएका रुख बिरुवा सबै मेरा हुन । भाग्छौ की पुलिस वोलाइ दिम ।’

मनमन सोंच्नु कैह्या ब्याचल जे म्वाँर बाबा यि बारी, यि रुख्वा ? म्वाँर बाबहुक्र ट जिम्डार, पुलिस प्रशासनसे डराके रातक भग्लक हुइ ट, रातक छारा कर्लक हुइ ट । हम्र चामचुम होके भग्ली । जिम्डर्वा जिट्टल बघ्वाअस् लमक लमक डख्खिनहाेंर नामल ।

आपन जर्मलक माटीमसे, आप्न जियैलक रुख्वसे, आपन रगतसे आपन पस्नासे कबु नै भ्याँट कर पैना मेरसे हम्र अल्ग होके भग्ली । म्वाँर मोटुम बरा भारी च्वाट लागल । जीवनके पहिला च्वाट रह उ म्वाँर । कबु नै बिस्राइ सेक्ना च्वाट ।

उह दिनसे आझ बिस बरसक ेबाद मै आपन टिनपट्यासे साछात्कार हुइटी बटुँ । लेकिन फरक परिवेश, फरक वातावरण, फरक समय, फरक परिस्थतीम । अलग हुइबेर काइल, कज्र्यार रलक टिनपट्या आझ कुलमुलाइल, हरड्यार बा । कुरुप बा । चाहके फें महिह रुखछुट खेलाइ सेक्ना अवस्थाम नैहो टिनपट्या । आँखिमसे चुहटी रलक दुइ बुन्डा आँस म्वाँर टिनपट्यक् जरिपन डारके हार्दिक श्रद्धाञ्जलि अर्पण कर्नु ।

गल्लीम सुन्ना मेरसे भिट्टर नेपठ्यमसे जेठिन्यँक आवाज आइल । ‘कहाँ गैल नन्डुइया कोन्टीम बलाओ आब ।’

‘हुइठा हुइठा । वलाइटुँ । चलि बन्हँुइ आब भिट्टर । ज्या बा उह खैवी ।’ जेठान कल ।

हम्र भिट्टर डिहुरार कोन्टीम गैली । पेटार गोन्ड्रीक उप्पर बिच्छाइल पंैरक बेर्रीम बैठ्ली, ‘बराबेर अँस्या लगैली हो नन्डुइया,’ कहटी पुरान काँसक् खोर्याम गोल्रीमसे जाँरक् झ्वार बराके हमार आघ ढैडेली ।

पियास लागल रह काहुँ । टिना टावन बिना अइल एकचो पिडर्नु मै । बरा मिठ लागल ।

‘अन्डिक् हो काहुँ ना जेठिन्याँ,’ कैक जेठिन्याँसे पुँछ ढर्नु ।

‘हँहँ नन्डुइया, डान्चे बघी गन्जीम लगाइल रलह काहुँ, माघम् डान डान चिख्बी कैख बनारख्नु । कसिन बा जे नन्डुइया ?’ जेठिन्याँ कलि ।

‘बरा मिठ बा जेठिन्याँ । बरा छिप्पल बा काहुँ ।’ मै कनु ।

डु साँसम एक खोर्या ओरा डर्नु ।

एक्क घचिम जेठिन्याँ आँराफें अन्ली ।

आँरा चिख्नु बरा चट्कार लागल । महि चट्कार टिना मन पर्ठा ।

जेठान बन्हँुइयाँ पिटी गैली सन्झ्यासम । म्वाँकिमसे ह्यारबेर बाहर अंढार होरख्ल रह ।

टिनपट्यक् रुख्वा ओझेल परगैल, नैडेखपर्ना होगैल ।

भुवन चौधरी
दांग