कंचनपुरके बन्जरियाम साहित्यिक बंजारा

सुशील चौधरी
८ श्रावण २०७८, शुक्रबार
कंचनपुरके बन्जरियाम साहित्यिक बंजारा

कंचनपुरके बन्जरियाम साहित्यिक बंजारा

साहित्यिक गोरपासु कर्ना बान म्वाँर पहिलसे बैठल बा । साहित्यिके अभियानम न्यागबेर गइल दुई दशकम ढ्याउरनक गोरपासु कैगिल । कैलालीसम्, मुले कंचनपुरसम्के गोरपासु अखिसके डेवारी लस्क्याइलम कैगिल । गइल पाँच बरसम साहित्यिक गोरपासुक सारथी ठुम्रार संघरिया गोचा कृष्ण सर्वहारी हुइट, मुले असांैक् फ्यारा वहाँ लोकसाहित्य सम्मेलनम परगा नमाए भोजपुर गैलक मार संग हुइ निमिलल् । पक्काफें गोचाहन टिक्खर हेंच्की लागल हुइहिन् । भलभाग, दाङके साहित्य ओ पत्रकारिताके मैगर हस्ती छविलाल कोपिला ठरभुट गैल, नैट अन्ख्वार अन्ख्वार हुइनेरह, गोरपासु यात्रा ।

गोरपासुक घाना डरुइया पत्रकार ओ गजलकार सागर कुश्मी रलह । कंचनपुरके खासम सागर कैलाली बसौटीक् हुइट, मुले आझकाल, कंचनपुरम रहक चम्पनसे थारु पत्रिका हरचाली त्रैमासिक चलैठ । छिट्कल साहित्यिक समुह, हिरगर साहित्यिक बगाल लागयतके साहित्यक संस्था जर्माक थारु साहित्यके जरम पानी सिंचित करुइया हिरगर हस्ती हुइट, सागर कुश्मी । असिन लागठ, हरेक डु चार बरसम साहित्यक गर्भ रहजैठिन, साँसट कैक जर्मैठ । गोमन्ह्याँ करभिर्टी कि छोरक फें गम्हिर जिउक् होजैठ । छापा नेपाली भाषाके साहित्यिक पत्रिका प्रकाशन ओ विक्री वितरण ह्वाए कठिन रहल ब्यालाम थारु भाषक त्रैमासिक हरचाली पत्रिका लग्ढार छापक थारु भाषक पत्रकारिताम गुन लगैल बाट । जौन फें थारु साहित्यिक जुटेहलाम टुप्लुकसे पुग्ना कैलाली कंचनपुरके जंग्रार युवा स्रष्टाफें हुइट, कुश्मी । अट्रकेल नाहोक महिहन, गुरुमान्क हाँठम कंक्वा बझाक नेंगुइया, मनैफें हरइलक मार हुँकाहार निउटाहन नाही कह निसेक्गिल, कामक चापाचाप हुइलसेफें ।

शिक्षा ओ सचेतना बहै्रना ढन्ढाम एक्कल्हे डुक्कल्हे नुक्ल नुक्ल जैना बेकार हो जसिन लागठ मही । उहमार कसिक बगाल बह्रैना हो, कैक मन खेलाइ ब्याला, गोचाली परिवारसे उँक्वारभ्यांट कैगिल । २०२८ सालम थारुन् तत्कालीन निरंकुश पंचायती व्यवस्था ओ सामन्ती प्रथाके विरोधम थारुन् सचेत ओ संगठित करकलाग, जर्मल गोचाली अभियानक पृष्ठभूमिसे उर्जा लेक एक बरस आघ बर्दियाम दशरथ अगलपथ थारुक् अध्यक्षताम स्थापना हुइल थारु भाषा उत्थान मञ्च, नेपाल, (गोचाली परिवार) के गोचालीहुँक्र सख्रल, कंचनपुरके गोरपासु कर । गइल तीन दशकसे गोचाली अभियानम रलक लोकसाहित्यकार ओ पहिलक गोचाली परिवारक अध्यक्ष माड्साप् जग्गुप्रसाद चौधरीफें गोरपासुम लम्गोर्ल ट बगाल ठुम्रार होगिल । रीता थारु, नारायणी चौधरी, कालिराम थारु, हिरालाल थारु, संगम थारु लगायतके आठ जहन्के टोली बनल ।

हरचाली पत्रिका, सुमिरन पत्रिका ओ बन्जरिया गाउँ थारु समाज मिल्क थारु लोक बट्कुही बाचन ओ साहित्यिक बखेरी रचागिल रह । गइल डस्याम बर्दियक बेलभार गाउँम लोकगाथा बर्किमार गायन ओ प्रवचन कार्यक्रम गोली कर्ल रह, जोन कार्यक्रम पहिलसे करपर्ना आवश्यक बा कैक बाट्चिट ह्वाय, हमार बिचम । वाकर सिक्खा कंचनपुर करल, मजा रिटभाँटक सिक्खा कर्ना मजा संस्कार हो । एक्क महिनाम लोकसाहित्य बारेम विमर्श हुइना उहफें बर्किमार ओ बट्कुहीक् विषयम कलक महा शुभ संकेत हो कहपरी । गइल लम्मा समयसे थारु ओ गैरथारुन् थारु लोक साहित्य, कला ओ दर्शन ओ आकर्षित कर्ना जाँगर जौन कैगिल, स्वागतयोग्य बा, स्तुत्य बा । असिक सिर्जनशील काम करुइया अगुवा वा अगुवाइ करुइया संस्था ओ बगाल धन्यवादके पात्र बा । यी काम इतिहास स्वानक अक्षरले लिखजाइ । असिन हिरगर, मनगर, खनगर, ठुम्रार, जंग्रार ओ टौगर कामके श्रृंखला बहर्टी जैना जरुरत बा ।

उ साहित्यक जुटेहला ठुम्रार बनैनाम घर कैलाली रलसेफें गइल पच्चिस बरससे रेडियो नेपाल क्षेत्रीय प्रशारण केन्द्र, वीरेन्द्रनगर, सुर्खेतम कार्यरत पत्रकार ओ साहित्यकार विन्तीराम महतोक् फें हाँठ बा । गोरपासुम जैना रहर्याक आइ निसेक्लक कथाकार द्धय सोम डेमनडोरा ओ शेखर दहित फेसबुकके स्टाटस पहर्क पक्क पस्टाइल हुइहीं । कथाकार ओ बिरलाकोटीक थारु कवि सन्तराम धरकटुवा जाइ चाहक फें निसेक्ल अपन और कामके मार ।

साहित्यिक जुटेहला काटिक महिनक ड्वासर पाखक पहिल शनिच्चरक डिन रह । शुकक डिन जो संझ्याक आपुग्ना निउटा रह, मुले पुग निसेक्गिल । आकुर संघरियन पुगगिल रलह । पहिल संझ्यक बंजरिया गाउँक झंकार ओ फन्कार बास लिह निपागिल । हमार बगाल बारबर्दिया नगरपालिकको मुख्य व्यापारिक केन्द्र्र, जयनगरसे बिहान्क ६ बजेसे सुरु हुइल । गोचाली परिवार बाहनके साधनक जोहो कर्ल रह, स्कारपिओ जिप । लोक बट्कुही वाचन बखेरी हुइलक मार बलागक संघरियन महा उत्साहित रलह, लौव लौव बट्कुही सुन पाजाइ कैक । उहम यात्राक्रमम जो बट्कुही सुन्टी ओ सुनैटी जैना सल्लाह हुइल । सबसे पहिल जग्गु सर सटलसिंह रज्वक बट्कुहीक प्रसंग बिट्खोर्ल ओ गित गैल । (हुक्का काठ लाउ रे… , मंचिटा काठ बहना, जहाँबाट सोनकेस्री रानी उहँ टिरलाग) । लग्ढार बट्कुही निकलसेफें मेरमेरिक प्रसंगबारे विमर्श हुइल । बगालके आकुर संघरियन फें आपन जानल प्रसंग जोर्ल । गोचाली परिवारके उपाध्यक्ष, रीताजी फें बट्कुही सुनैनाम चोट्गर रलक पटामिलल् । वहाँके टर्कापुर्वा गाउँम हिट्वक् बट्कुहीम नाटक कर्लक इतिहास सुन मिलल । रीता जीक अन्सार कुछ पात्रहुक्र अम्हिन् फें जिटी रलक पटा मिलल । हिट्वा लोककथाम आधारित हिट्वा नाटक मै लिख्लक ओ सैडान नाटकघर, राजापुर, बर्दिया डस्या आघ व्यवसायिक मंचन कर्लक मार महीहन भिट्टरसे हुर्चुलाइल । मै मनमन, उ ऐतिहासिक पात्र ओ कलाकारहुकहन्से गाला मर्ना सोंच बनैनु । हमार मोटर, रम्हाँपुर पुगट पुगट, हिट्वक् बट्कुही सुरु हुइल, बट्कुही कना बठा म्वार आइल । दशरथ भाइ बट्कुही आपन चम्चमैना सामसुंग मोवाइलम रेकर्ड फे कर्ल, जौन हमार अभियानके सम्पटी बनल । भलमन एक घण्टाम बट्कुही ओरैनुँ । बट्कुही ओराक हंस्या लेबो कि ब्याँट ? टुहाँर म्वाँर जुगजुग हुइ भ्याँट, कैक बट्कुहीक गोंरी मर्नु । सुन्ल पहर्ल रनहुँ बट्कुही मुले पुरा बट्कोही सुनैल भर नैरनहुँ, हिट्वा बट्कुही मै पहिल चो सुनैना मौका पैनु, उहफें यात्राम । बट्कुही सुन्ना ओ पहर्नाम बहुट मजा आए, उ मै महा मैगरक पटापैल रनहुँ, बचपन से, बट्कुही बटोइना भर महा साँसट लागल, फुरसे मनक बाट् कहब्याला । लोक शैलीम बट्कुही बटोइनाफें एक किसिमके लोककला हो, कना महसुस कर्नु मैं । मै हिट्वक बट्कुहीम रलक मनछुना गित गाए निजन्नुँ । सुनुइया बगाल, कहिरहल, गित फें गाओ सर कैक, मै, बबुरा राग जन्लसे गाउँ । मै हिट्वक गित गाए निजन्ठुँ कलसे कुइ पट्यउइया निरलह उहमार मै, निजन्ठुँ कैक फें निकनुँ । मुले म्वाँर मनम एक मेरके लघुताभास भर हुइटी रह । मै मनमन गितक् ढरान हालीह जन्ना पुर्खन्से सिख्ना मन बनैनुँ । ज्या जसिन हुइलसेफें मै पहिल फ्यारा हिट्वा जसिन बट्कुही मैगर गोचालीन्से सांट पैनुँ, उह खुशी लागल । कथा वाचन कर्रा ढन्ढा हो कना सिखाइ फे हुइल, कहपरल ।

सात बजे बिहानक कर्नालीक चिसापानीम बेगम बहटी रलक जुर बयाल अपान परिचय डेटिरह, बगाल गोरपासुहन यादगार बनाइकलाग, क्यामरा ओ मोवाइलमसे सेल्फी, मेल्की खिच्टी खिचैटी रलह । सज्ज पुल निनाँघटसम् फोटो सेसनक क्रम चल्टी रहल । अट्रा ढेउरनक फुटुकु खिचगिल कि, फुटुक खिच्क, कर्नाली पुल खियइना रहट ट, पुलके कैयौ, लठ्ठा छिगुँट जैनेरह, मुले सुन्दर कर्नालीक पुल ओ पुरुब, पच्छिउँ ओ उट्टर ओर ठरभिट्वा असक ठह्र्याइल पर्वट्वक मठ्वा आपन चहक ओ महक सडिमान गुलजार कर्टि बा, गोरपासु करुइया, मानुखन्, धन्य हो प्रकृति , स्थिर रहक, गतिशील मनैनके जिन्गीक फुन्गर पन्ह्वा बन्टी रना निष्कलंक भावलेक ठह्र्यइलकम, ओ आपन बाहुपासम सम्याक जिन्गी जिए, सिखैलकम ।

गोरपासु बगालक चिया चमेना, कैलालीक घोडाघोडीम हुइल । पैसा टिर्क सार्वजनिक हेगनरियाम हेगमुट कैक, घोडाघोडी ब्रान्डके चिया ओ पाउरोटी गप्काक, हमार यात्रा फेडोस्र निरन्तरता पाइल, कंचनपुरओर । छुटछुट खिस्सा, बट्कुही, चुट्किला ओ गित गुन्गुनैटी हमार बगाल, दस बजे ओर कंचनपुरक गुलरिया बजार पुगल । तराईम गुल्री जोहोर फें फर्ना ओ पक्ना हुइलक ओर्से हो कि, गुलरिया नाउँ जोहोर टोहोर रना । अस्टक कंचनपुर फें । मै दुई दस पाँ बरसके उमेरम नेपालके टिन दस नौ जिल्लाम गोरपासु कैसेक्ल बाटुँ । यि बिचम गुलरिया ओ कंचनपुर टिन टिन ठो भेटारख्नुँ । पहिल गुलरिया बर्दिया जिल्लाके सदरमुकाम हो, जहाँ मै बैठ्ठुँ । ड्वासर दांग घोराही उपमहानगर पालिकाम बा, गुलरिया गाउँ, ट्यासर हो कंचनपुरके कृष्णपुर नगरपालिकाम गुलरिया, बजार । ओस्टक कंचनपुर जिल्ला, बर्दियाके भुरिगाउँ ठे एकठो गाउँ बा ओ पुरुबओर बा । मै गुलरिया काकर बहुट मन परठ की टिन्यो ठाउँम आपन आफन्त ओ संघरियन् बाट । भुखक आघ, गुलर पाक कना आहान जो बा । पहिल हमार पुर्खाहुँक्र उह गुल्री खाक भुँख बटाइल हुइही, अभावम, कोकनीक छाँक टारअसक । गुलरिया पुगबेर आपन ठाउँ अस लागल । जैटी जैटी, दशरथ भाइ डग्रीम गोट्यार भेटामर्ल, ठर्भरसे । गोट्यार मिल्लसे भट्यार ट लगाइ परल, उहमफें दशरथ चम्पन गफी मनै ना पर्ल, हमहन गाडी र्वाक लगाक, पानी वानी पिवाडर्ल । ढिल होस्याकल रह, उहमार, हाली हाली रप्टली बंजरिया गाउँ ओर, जहाँ हमार सहीम पहुना मर्जाट हुइना रह ।

हमार असराम ट्याँरा बाक बैठल, बन्जरिया हमार आगमन पाछ, सलबलाइ लागल । मुसुर मुसुर हँस्टी एकजन डिठार लग्ना संघरिया विरबहादुर राजवंशी आक हमहन स्वागत कर्ल । महा लरमसे बोल्ना राजवंशी जी हमहन गाउँम लैगिल, जहाँ बासी पहुनन्, पग्राठी मारटलह । विन्तीरम महतो, कंचनपुरके मोहन चौधरी, डेउखरक कोपिला ओ नीमबहादुर थापा लगायतके ठुम्रार संघरियनसे उँक्वारभ्याँट हुइल । संझ्याक पुग नासेक्क पस्टो लागल । संझेयाक पुग सेक्गिल रहट ट, मनचिट मैगरसे साँट मिल्नेरह । हमार लाग कल्वा छुट्की बंजरियाम रिझल रलकमार हमार टोली, बर्का बंजरिया गाउँक फैलहर गाउँ, घोट्टैल घर अंगनाके दृश्यावलोन ओ रस्सास्वादन कर्टि खल्हैली ।

भुँख ट लग्ल रह, मिलल पहुना मर्जाट, ढिक्री, भाट, घोंघी, मच्छी, मुर्गीक सिकार, साग, चट्नी खैना खुराक । हिरगरक डम्कागिल, कल्वा । थारु लगामम सजल, भन्सरियन, अघाला खोब चलैल । बिरबहादुर जीसे गाउँक अवस्थाबारेम जानकारी लेनुँ । शिक्षाम मध्यम अवस्थाम रलक पटा मिलल । सशस्त्र द्धन्द्धम ज्वाला ओ नरंिसंह दुईजन शहादत पइलक पटा मिलल । प्रधानमन्त्री कृषि जोन कार्यक्रम ओ सहकारीक माध्यमसे कृषिम उत्पादन बहर्लक पटा मिलल । लोकसाहित्य, नाच, गिट ओ नाटक जन्ना अग्रज रलसेफें थारु भाषाम लिख्ना स्रष्टा निरलक पटा पागिल ।

बरघर सन्तराम चौधरीक अध्यक्षताम ओ म्वाँर बर्का पहुन्याइम बखेरी हुइल । दुई जन लोक खिस्सा सुनैल । छविलाल कोपिला साहित्य समाजम पर्ना प्रभाव बारेम बोल्ल कलसे विन्तिराम महतो कविता ओ निबन्ध कसिक लिख्ना बटैल । सख्या नाच, छोक्रा नाच, स्वांग, आधुनिक नाच डेखैल बंजरियक कलाकारहुँक्र । आपन लगामम सजढजक जन्याओ बखेरीम अइलक म बखेरीक सुन्दरता झल्कटह । दांगसे एक शताब्दी आघ आक कंचनपुरके बंजरियाम बस्ती बैठाक रलह थारु समुदायमहा खनगर लागल । करिब डुइ सय कुरिया घरधुरी बैकल रलक बंजरिया गाउँ आर्थिक रुपम फें करोट लेटिरलक आभास हुइल ।

मैगर ओ चम्पन माहौलम हुइलक बन्जरिया साहित्यक बखेरी पक्काफें स्रोता ओ सहभागी हुकन्हक दिल ओ डिमाकम कुछ ना कुछ हलचल मचाइल हुइ । वाकर प्रभाव अइना डिनम डेखपर्ने बा । थारु भाषा, संस्कृति ओ गिटवाँसमन अट्रा गरिह मैयाँ करट डेक्क मही फें कंचनपुरसे मैयाँ बझैनास् लागल । हुइना फें आवाजाही चल्टी रलसे कविलन्के मैयाँ गड्रु हुइटी जाइठ । मै फेडोस्र कौनो और बहानाम कंचनपुरम बंजारा बन्क अइना बाचा कैक सेवा ढ्वाक लेटी, निक्रनुँ गोचालीक बगाल संग मैयक् फुन्नाहा रुमाल झुलैटी, आस कर्टी, बंजरियाम साहित्यके रंगबिरंग फुला फुल्ना आस कर्टी । जय गुर्बाबा ।
सुशील चौधरी
मजोरबस्ती बर्दिया

कंचनपुरके बन्जरियाम साहित्यिक बंजारा

सुशील चौधरी