नाटक
रहर
नाटक के पात्रहुँक्र
१. कल्कह्रवा (अधबैसे)
२. रामकली (बंडरन्याँ)
३. सिमरानी (मोह्रिन्याँ)
४. सिटलपाटी (पजगिन्याँ)
५. पानफुला (जेठगुइया)
६. चाउरफुला, सोनकेश्री (संगलग्नी)
७. बुडी (सोनकेश्रीक् बुडी)
८. बुवा (भेवलक बुवा)
९. बिसकुटिया (अगहवा मन्डरिया)
१०. भेवला (पछुवा मन्डरिया)
११. भोंडुराम, बहुडल्या (पुछी ढौंकुइया)
१२.सम्तोली, क्याउंली, हिउंली (बाल कलाकार)
पहिल दृश्य
(बिहानक एक टाँरा घाम आइलम हसनापुर गाउँम एकठो कल्कह्रवा मन्डरा बजैटी हल्ला कर्टी गाउँक वीचम पुग्क आपन काला डेखाइ लागट । गाउँक लकापर्का, ज्वान, बुह्राइल सबजन एक्क ठाउँम कुह्र्या जैठ ।)
कल्कह्रवा : पडरम पडरम पम पम, हे आओ आओ गाउँक गवलिया, लउँरा लवँरिया, ससुइया पटोहिया, लर्का पर्का, छोट्की छोट्का, बर्की बर्का, बनका घरका सबजन आओ । रामल्यक नाच ह्यार आओ । पडरम पडरम पम पम । नाच रामकल्या नाच, नाच रामकल्या नाच (बन्डनियाँ रामकल्या नाच भिठर््या ।)
सिमरानी : र कल्कह्रवा, अर थारु गीतम नचा ना आपन रामकल्याहन ।
कल्कह्रवा : (एकठो लवरियक् लग्ग जाक पुछट) बाबु लउंरिया टुँहार नाउँ का हो ?
सिमरानी : (लजइटी कहट) सिमरानी ।
कल्कह्रवा : रामकल्या, टुहाँर सिमरानी गोही टुहिन थारु गीतम नाच कहटी । नच्बो ? (रामकल्या मुन्टा हिलइठ्या) हाँ …. सिमरानी टुहाँर गोही नच्ना तयार बाटी, लेओ ट गीत गाडेओ । (कल्कह्रवा गीत उठाइठ, सिमरानी ओ हुँकाहाँर गोहीहुँक्र भाका छोप्ठ । लर्का ठोपरी बजैठ । रामकल्या पैढार लगाक नच्ठ्या । वातावरण चम्पन हुइठा ।
गीतक राहन
मोहनी लगायो कि मन्टर गरेर,
साली भाटु संगै बस्ने पिरेम जोरेर ।
मगरागारी गाउँ बन्वाँ हुइना ठाउँ,
डैना पख्ना नैहो गोही कैस उरिजाउँ ।।
भुर्रर उरटा जागो कहटा,
ठ्याँचा फुलक् उप्पर जोगनी ।।।
(घरक मलकिन्याँ सीढा लान्क कलकह्रवा हन डेठी । कल्कह्रवा आपन रामकलीहन डोरेइटी गाउँक टिक्राओर लागठ । सिमरानी ओ हुँकाहार गोहीहुँक्र मच्छी मार जैना सल्ला कर्ठ)
सिमरानी : सिटलपाटी गोही हो आझकाल खोलह्वा फें सुख रहल । जोशीपुरीक बठ्न्याओं काल्ह डिल्या भरभर मच्छी मार्क लन्ल हुँ । हमार बडाइ आझ पौन्हीं खाक आइली ट बटाइ टलही । आझ जाइ हो हम्र फें मच्छी मार । गाउँक मन्डरियन फें कठ नच्लक एक पाख होस्याकल, बठ्न्याओं असौं खिडा मच्छी फें नि चिखैही की का कैक ।
सिटलपाटी : हाँ नि का हो सिमरानी गोही, चोलो जाइ सारे लानी मारक पहर्नी पहर्नी, खवाइ डोस्की डोनी भर भर । ना हो पानफुला गोही ?
पानफुला : कना ट कलो सिटलपाटी गोही सिकहर भागहस्, टहिंकना ह्वाए पोह्रुक खेंरा खाए असक्, घोंगटक् टिना हा हा हा हा…। ना हो चाउरफुला गोही ।
चाउरफुला : (हँस्टी) हाँ हो । पोरसाल पानसुपारी गोही नुक्क घोंगटक् सटिल्ला निकारक लाग हाँठ झिट्कार बेला सटिल्ला ट स्वाँक से निकर्क बेलटरान भाटुक् कानम जाक चपट गैल रहिन् बरा । (सब्जन गलगल्ह्यंट हँस्ठ)
सिमरानी : बिचारा महा स्वाझ मनै हुइट । औरजे रट ट भागाभाग पर्ट । अर गाला केल मर्ना हो की सल्ला फें कर्ना हो ?
पानफुला : सल्ला हो ट गिल काहुँ । का हल्ला कर्ना हो । कल्वा खैना ओ जैना सल्ला ट हुइल काहुँ ।
(पर्दक् पाछे भेंरी, छेगरी बोल्लक आवाज आइठ । गोरुन्के घण्टा घण्टीक फें सबड् सुन मिलठ, पर्दा गिरठ)
डोसर दृश्य
(गमगमा घोल्हवम बठ्न्याओं रांहरंगित कर्टी मच्छी मर्ठ)
सिमरानी : (हेल्का घंसेइटी) अर बठ्न्याआें, मच्छी केल नाइ घोंघी ओंघी फें बिटोरहो री ।
चाउरफुला ः पानफुला हो, टुँ ट घाेंगटा रुचइठो, घोंगटा बिटोरहो, हा हा हा हा ।
पानफुला : हाँ हाँ महि केल डेखाओ । सुटही खवइया फें चिन्लह बाटुँ मै फें । ना हो सिटलपाटी ? हा हा हा हा ।
सिटलपाटी : (हेल्का उठाक डुर बगैटी) उ उ उ ओठे बरवार पह्रनी पहुँरटा । (सब्जन हेल्का बगाइल ठें कुह्र्याजैठ ओ जात्तिक पहर्नी मर्ठ)
सिमरानी : बरा पहर्नी पक्रुइया हुइटी सिटलपाटी गोही ट । वर्षक् एक डु ठो भेटा डर्ठी ।
पानफुला : जिउ बाटिन् जे ट रैनी मछरी अस । (सब्जन हँस्ठ) ना हो चाउरफुला ?
चाउरफुला ः (पानफुलक झोंटी डेखैटी ) टोहार जे हो पानफुला, झोंटी सिंगी मच्छी अस कर्या ओ अंढाइ अस् लम्मा लरक्या । (फें सब्जन हँस्ठ)
सिमरानी ः अँ गोहीहुँक्र चोलो आब जाइ घर । उ हेरो उ (दिन बुरट डेखैटी) सरसा हुँक्र, बक्ला माला जोर्क आपन बसेरम जाइ लग्ल । जाक निंढ पका फें पार परल ।
पानफुला : आझ ट अट्रा पैंया लागम की सब मंडरियन कुम्हाँ चम्काक हटाडेहम । (डौं घारा डौं घारा मुहक् मंडरा बजैटी ढोढीक् पटियाले झबर झबर खिउलटी नच्ठी)
सिटलपाटी : हाँ हाँ हो सोंगिन्याँ बठिन्याँ । कुम्हाँ चम्काक, हा हा हा हा हा । (सब्जन बजार ख्याल जैठ । और ओरसे स्टेजमन लर्का ख्याल अइठ । भक्के खेल्ठ, कुइ उक्रुम बुक्रुंग बाल बुटुरुंग ट कुइ डांैरी नहंग्ना खेल खेल्ठ)
सम्तोली : क्याउँली, हिउंली, कुइली, दिदी ख्याल आओ (पाँच छ जन लर्का खेल्ठ ओ रमैठ । बरघरान घर मन्द्रा बज्लक आवाज सुनमिलठ)
क्यांउली : ओहो संघरियो झोल्पट अंढार फें हुइ लागल । बरघरान घर मन्डरा फें बाज लागल । बेरी खाक नाच ह्यार जाइ परल जे । ना हो हिउंली दिदी ?
हिउंली : आझ ट मंजिराले नाचटहुँ । जसिक फें नाच ह्यार जाइपरी ।
सम्तोली : खेल्दैन बेल्दैन कहटी चुट्टर झरैटी घरओर डौरठी और लर्का फें खेल्दैन बेल्दैन कहटी निक्रठ ।
टिसर दृश्य
स्थान : (बरघरान घर अंगना सखिया नाच गम्कठ । नाच ओराक मिन्ही खइना बेला हुइठ)
सिमरानी : आप नाच सेकी, मिन्ही खवाइ काहुँ रात हो स्याकल हाँ हो पानफुला ?
पानफुला : हा हाँ खवइना हो कुम्हाँ चम्काक । सक्कु मन्डरिया दादु, भाटु, भैया भटिज्वा, बनडाडा, घरडाडा सक्कुजन बैठो, पटनी पहाँट कुम्हाँ चम्काक ।
बनकसवा : (खेलवार कर्टी) आझ बठ्न्याओं का का खवइठ ना । राम रे से सुटही कत्रा चाप्पर ओ घोंगटा कट्रा भोल्गार । (चुहटी ) उहुँ कत्रा चिम्मर हुइट छिम्मर फें स्वाक स्वाक (राहरंगिट कर्टी मिन्ही खाक आपन आपन घरओर लग्ठ)
चौठा दृश्य
सितलपाटी : अइ पानफुला गोही हो, आझ बेलटरान सोनकेश्री गोही ट नाच नि अइली जे हो, पहुनी खाए गैरली की का ?
पानफुला : हाँ नि का हो अकमकैटी का ….. ख … र निअइली का..जु….न । कि बेराम बाटी ?
सिटलपाटी : अं रहहीं बरा, आझु ट बारी डंरवामसे धान व्वाकटल्ही । कहाँ रहही ना बेराम ।
पानफुला : चोलो ट जाइ भ्यांट कर (हांठ पकर्टी सोनकेश्रीक घरम लैजैठी) अइ उ…..हेरो उ कमकेश्री गोंरी बिनटी हो । (पाछ ओरसे जाक डुनु आँख टोप्क चकित पर्टी)
सोनकेश्री : (हाँठ छम्टी) के हो मही पक्रुइया ? सिमरानी गोही हुइटो की का । फें डोस्र कठी, चाउरफुला हुइटो का, छोरो का चाउरफुला ….।
पानफुला : ठिठ्टा मार्क हंस्टी फुला ट फुला, का फुला ?
सोनकेश्री : पानफुला । (मुक्क मुक्क मर्टी) यी इ इ …..अहुँ इह सोंगिन्याँ हुइटी काहुँ । हा हा हा हा (टिन्योजन हँस्ठ)
सितलपाटी : गोही काल्ह नाच का कर निअइलो, का बेराम बाटो ?
सोनकेश्री : (मलिन अनुहार बनाक लम्मा सांस फेर्टी) बेराम कना हो की का कना हो । आझकाल चम्पन निलागठ हो सिटलपाटी गोही ।
पानफुला : नाइ टुँ कुछु बाट नुकाइटो हमहन्से । कहो ना का समस्या परल टुहिन । बारा बारी कुछु कल की ? काल्ह मंजिराले नच्ली, मिन्ही खइली । टँु नाच निअइलो । महा निमजा लागल मही ट ।
सोनकेश्री : (ढिरसे) कसिक जैना हो फें ….. । (बात अंटक जैठिन्)
सिटलपाटी : कहो ना कहो । (सुमसुमेइटी)
सोनकेश्री : मं….जि…रा नि हो ट, कसिक जैना हो । सक्कुजन मंजिरा हिलैटी जैठ मै कसिक जाउं ? (कटी सुकसुकैटी रुइ लग्ठी)
पानफुला : (मुखामुख कर्टी) गोही ना रोओ । पैल्ह कना हो मार गोही । म्वाँर ठे मंजिरा रह जे जसपुरीक मौंसीक मंजिरा पोह्रुसे म्वाँर ठे बा, उह मंजिराले नचहो ।
बुडी : (खोंखैटी टेकनी टेकटी बुडी पि–यारीम अइठी) अरी का कहटो री जिरा जिरा, आझ फें बठ्न्याओं मच्छी मार जाइट की का री नटिन्याँ ?
पानफुला : नाइ बुडी मंजिरा कहटुँ, मंजिरा (सब्जन हेराहेर करलग्ठ) काल्ह मंजिरा ना होक गोही नाच निगइली ।
बुडी : (लम्मा सांस फेर्क) ए मंजिरा .? (कह्रिउ ंपकर्क वेर्रीम बैठ्क लम्मा सांस फेर्टी) मंजिरा कहट काहुँ मै कनढेव्री जुन जिरा जिरा सुनटुँ । आब बुह्रागिनु हो नटिन्याँ हो । हाँ … री नटिन्याँ रहर कलक रहर हो । आझकाल ट लौव जबाना आगिल, पहिल पहिल झन कसिन ह्वाए । आपन गोहीन्के संग छुट लग्लसे परान छुटहसक् लाग ।
सिटलपाटी : आब हम्र जाइटी ट गोही बैठहो । (टनिक जोरसे) बुडी आझ डिहुवा खिट्खोर्ना बा । आब्ब फें डाइ ख्वाज लागी कहाँगैल कैक ।
पानफुला : सोनकेश्री गोही सन्झ्याक नाच अइहो ना गोही कुम्हाँ चम्काक । (सब्जन हँस्ठ हा हा हा हा ।
बुडी : टुटल दाँत डेखैटी (इ सोंगिन्याँ बठिन्याँ कठ्याक हंसाए सेक्लक हो । (मुर्गी हँक्टी भिट्र पेल्ठी, पर्दा गिरठ)
पाँचवा दृश्य
बरघरान घर नाच सेक्क मन्डरियन घरओर जइटी कर्ठ
बिसकुटिया : आझ बरा मजा अइलस ट का मन्डरा बजाक । चट्टीक् पस्ना घुठ्ठी पुगगिलस् ।
भेवला : हाँ हाँ गढा, पस्ना आक मजा लागल हुइहिस खोब, बठ्न्याओन्से बिंरी पिक मजा लागल हुइहिस् कैजा लगाक । नाहो भोंडुराजा ।
भोंडुराम : काजुन मै निजन्ठुँ असिन असिन बात । (मन्द्रक टार हेर्टी) गाइखाने म्वार मन्द्रक खरी ट जम्मा गिरगिलस्, काल बड्यिक ठे जाइपरी काहुँ ।
बिसकुटिया : निहुइना बात जिन ट पचकस रे ढेलचुट्रा । (सब्जन हाँस लग्ठ)
भेवला : हो की नि हो कैक जान ख्वाजटनहँु काहुँ कैंजा लगाक । ना हो बहुदल्या ?
बहुदल्या : हाँ हो कैजहवा ।
(सक्कु जन एक्क ठाँठीम सुट्ठ)
भोंडुराम : अइ बिसकुटिया संघारी, कब्ल्यान बर्की बठिन्यँक् ट अप्न टंग्री निम्जा सेक्ली कहट सुनटनहुँ । साँच्चु हो नी ?
बिसकुटिया : के कहल, कहां सुन्ली असिन नि हुइना बात ?
भेवला : (जुरुक्कसे उठ्क) हो की नि हो कही ना, कैजा लगाक ?
बिसकुटिया : (लजैटी) टेलघरान मौंसी बात मिलैलस् ट काहुँ ।
बहुदल्या : हो हो हो पर्लो खारा । यी खुसीम सक्कु जहन एक एक बिंरा पान खवाइ परी काल्ह । हो की नाइ भोंडुराजा ? (सब्जन हो हो हो हो कैक ठोपरी बजैठ । बाहर खोखैटी रलक आवाज आइठ)
भेवला : (चुप चुप) रेहो लर्को, बुवा उठल बा, झारा कर । आब्ब बोल सुनी ट बरबराइफें । छपक्क सुटो कैंजा लगाक ।
झारा कैेक घुमबेर नटियनके पठरी हेर्टी ।
बुबा : बिच्चारन् भुंखक् आघ गुल्लर पाक, रहरक आघ का लाग, एक्कठो कम्राम रात ढक्यालट । उह ट कठ जे चार भाइ चार मन्डरा, ओहर बेला एक्क कम्रा । उहु उहु उहु (कमरा मजाक मिलाडेक कोन्टीओर खोखैटी जइठ) रहर रहर हो । रहर रहर गीत गा जाइठ ।
रहर रहर रहर
रहर ट रहर हो
जिन्गीक रहर
रहर करो रहरुइया
रहर ना बन जहर ।
रहर नेंगना गाउँ सहर
रात दिन चारु पहर
जिन्गीक रहर
रहर करो रहरुइया
रहर ना बन जहर ।
आपन सकारी हेर्क करहो रहर
टब आइ टुहाँर, उमंग लहर
जिन्गीक रहर
रहर करो रहरुइया
रहर ना बन जहर ।
पर्दा गिरठ ।
सुशील चौधरी
बढेयाताल–३ मंजोरवस्ती, बर्दिया