नाटक
खै थारु ?
पात्रहुक्र
पतिराम–पुरान बरघरिया
बाँस्या– गाउँक् किसन्वाँ
दशनिया– बाँस्यक् जन्नी
मायाराम – गाउँक् किसन्वाँ
छट्क्या– गाउँक् किसन्वाँ
लौंरा– सुझौनक् बरका छावा
सोन्ढ्वा– गाउँक् किसन्वाँ
फटकपुह्रया– गाउँक् किसन्वाँ
सोनपुन्याँ– गाउँक् किसनिन्याँ
चौकीडरुवा – बरघरियक् सहयोगी
होम प्रसाद रिमाल – गाउँक् अक्ले बभ्ना
राधिका रिमाल– होम प्रसादके जन्नी
आझ माघ डिवानीक दिन । हमार थारु जतिनके लौव वर्षके ड्वासर दिन । हम्रे थारु जाति अपन विगत म करलक दुख्ख कष्ट ह बिस्राके लौव कामके सुरुवात कर्ना दिन हो । यि दिनसे हम्रे थारु जाति ढेरनक् कामके सुरुवात कर्ठि बरघर, चौकीडार, गुरुवा, लोहरा, सोह्रिन्याँ जैसिन गाउँम योगदान कर्ना व्यक्तित्व हुँकहन क खोज्नीबोझनी कैक लौव कामक सुरुवात कर्ठी ।
सक्करीहेसे आझ पराकपुरीक गाउँक् किसन्वँन लौव बरघरिया चुन जाइटैं ।
(बाँस्या किसन्वँन म जुट जाइक् लाग हेल्का बिन्ना ड्वारा खोज्टी बा । ढेरबेरसम ख्वाजट् नैभेटाइट, उहि गुस्सा उठ्जैठिस, अपन गुस्सा जन्नीक म झरटी)
बाँस्या : री सस्री कहाँ मरल बाट्या ? मोर अट्ठे छप्रम ख्वासल हेल्का बिन्ना ड्वारा खै ? के
खेलाइल ?
दशनिया : यी अन्ढरा थारु, कहाँ ढरहीं कहाँ खोजहीं । यिहाँ फेरुवम ढैक दिनभर भैं भैं भैं
उहर खोज्ना । यी का हो, ट्याँरा हो की बटन, अत्रा फें नैडेख्ना । (दशनिया डोक्ठक ड्वारा डेटी भुनभुनैठी) ट कहाँ मरटिन सक्करहींए ?
बाँस्या : टुहिन पटा निहो री, आझ ट बरघरियक खोज्नीबोभ्mनी कर्ना दिन हो काँहु । वहाँ
बरघरियक् घर सब मनै जुट स्याकल हुइही । असौंफें किही बरघरिया बनैठ । (ठनिक लम्मा सास लेटी ।)
दशनिया : चाहाजिहि बनाइट, टुहिन का मुरी डुखाइक पर्टा । गब्डाहान पत्रमवँक् हस् यी
थारु बरघरिया बन रख्नाअस बाटिन । ना बनहोनी (ठनिक डक्लैटी ।)
बाँस्या : बनम् री मोर ट अक्कील नैहो । पत्रमवँक् ट चिठ्ठा परगिलिस ट का करी बोप्प्रा ।
गाउँक् मनै नैटेरठ नैबनम् ट कहटह जबरजस बनाडेलिस ।
दशनिया : बिनसुक कसोओसो चिठ्ठाउठ्ठा परजाइ ट पंैसा सैंसा डेक नाउँ फिर्ता कैलेना । यहाँ
अक्केल्ही मनै दुनियक् काम घरम् लड्ना नाइ…।
बास्याँ : यिहाँ दिनभर ना सिखा महिन, मुरगनीयन कोट्कोटैना ठिक नैलागठ । का
कर्ना का निकर्ना सब महिन पटा बा । आझ ठनिक हलहल भात पकाइस । आलु क्वाँर जैना बा ।
दशनिया : हलहल अइना, उहाँ दिनभर संघरियनठे गाला मारक फस्टल रना नाइ ।
(बाँस्या आधा हेल्का बिन्टी पुरान बरघरिया पतिराम घर लङ्ग जुट निक्रठ)
यिहर होम प्रसाद रिमालफें बरघरियक् घर जुट जाइक लाग तयार हुइटी बा । भरखर यि गाउँम पंैठ्लक् ढाइ बरष पुगल बाटिस लेकीन सक्कुजे उहाँह मलिक्वा कैक चिन्ठ । काकरकी उहाँ १ विघा जग्गा बटैया यिह गाउँक मनैन लगाइ डेल बाट ।
राधिका : हजुर पनि बरघरको घर जुट्न जाँदै होइसिन्छ ?
होम प्रसाद : अँ जाउँ भनेको । पोर यहि बेला जेठानको छोराको श्राद्ध भएर जान पाएन । ठुलो
घाटा भयो नि ।
राधिका : किन र हजुर ? हजुर पनि बरघर बन्ने सोचाइ गरिबक्सेथ्यो के हो ?
होम प्रसाद : यी बुढीले पनि ठ्याक्कै मनको कुरा भन्दोरैछिन । यसपाली बरघर नबनि छोड्दिन
। जसरी नि बन्छु ।
राधिका : खुब हजुरलाई बन्न दिन्छन, यो गाउँमा हजुर एक्लै बाहुन होइसिन्छ, कसरी बन्नु
हुन्छ । साँच्चै थारुहरु बन्न दिन्छन त ?
होम प्रसाद : तिमी मलाई राम्ररी चिनेकै छैनौ । मैले थारुलाई कसरी चलाउनुपर्छ सब बुझि
सकेको छु । त्यो छोट्कान सिन्दुरिया लगायत दुई चार जनालाई दारु र मासु खुवाउछु भनेर भनि सकेको छु ।
राधिका : दुई चार जनाले साथ दिएर मात्र पुग्छ त हजुर ?
होम प्रसाद : हरे यो बुढीले पनि किन कुरो नबुझेको । द्धन्द्धकालमा पुलिसको कुटाई खाएर
थारुहरु बरघर बन्न मन गर्दैनन के । अझसम्म उनीहरुको डर त्यही छ । एक त नेतृत्व लिन डराउने जात हुन । हामी नभएर नचाहेर पो त यिनीहरु बाँध्य भएर बन्थे । हेर्दै जाउ न बुढी अब म कसरी बरघर बन्छु र यिनीहरुलाई चलाउछु ।
राधिका : हस् बुढा जसरी नि बरघर बनेर आइसिओसु है । अब हजुरले यो गाउँ चलाउनु
पर्छ माईतीमा पनि इज्जत बढ्छ ।
होम प्रसाद : यि बुढीलाई पनि माईतीको चिन्ता छ आफुलाई कसरी थारुलाई मुठ्ठीमा राख्ने भनेर
चिन्ता छ । ल ल म त्यहाँ कार्यक्रम सकेर आउछु आझ नगरपालिका सचिवसंग बजेट सम्बन्धी मिटिङ्ग छ । खाना चाँदै तयार गरेर राख ।
राधिका : हस् हजुर ।
होम प्रसाद फें बरघरके घर जुट नामल । यहँर बरघरियक् अंगनम किसन्वन जुट्टी बाटैं)
पतिराम : रै चौकीडरुवा सब किसन्वन अइल ? (बरघरिया गोहरैटी)
चौकिदरुवा : जुट्टी बाटैं आब गोटकाचारिक दुई चारठो आउर आइल नैहुइ ट आउर ट सब
(गल्लीवर हेरटी) उहँर गल्लीम ठरह्याल डेखटुँ ।
(उहँर किसन्वँन फें अपन गफम मस्ट बाटैं)
मायाराम : रै छोट्का सुर्ती बना ।
छोट्का : मोरठे जम्मा ओरा राखल रै, उहाँ साह्रुक्ठें बाटिन की ? साह्रु सुर्ती बा ?
साह्रु : हुइ दुई चार बिंरा । (सुर्तीक पोकल्ली डेटी) लि मोर लाग फें बनैबी ।
होम प्रसाद : ल केटाहरु मै सुर्टी बिंरी किनकलाग पैंसो दिन्छु । आउर सबै ठिक बा ना
छोट्का ?
छोट्का : आउर सब ठिक बा मलिक्वा । हजुर हन मोर पुरा समर्थन बा । लेकिन मै
कल बाटँुउ काम करपरि यि साल अढिया महि डेहपरि हजुर ।
होम प्रसाद : अरे छोट्का के चिन्ता गरछस् । अढिया तिमीलाई डेना हो ।
छोट्का : लेउलेउ मलिक्वा मैफें ढुक्क हजुर फें ढुक्क रही ।
उहँर पतिराम बरघरिया ।
पतिराम : जा हाली सक्कु किसन्वँन यहँर लग्घु बला । (चौकीडरुवा अह्रटी)
चौकीडरुवा : जत्रा फें गाउँ किसन्वँन उहँर छिडिर बिडिर कउरम् सरकम् ठरहयाइल बाटो यिहाँ
लग्घु बात सुन, सुनाइ आडेहक परल । (चौकीडरुवा गौह्रटी किसन्वँन)
छटक्या : अरे जेठान अप्न गल्लीम लस्री बट्टी । चली ठनिक लग्घुवर बात ओनाए ।
जेठान : जाइ अप्नहुँक्र जन्नाबुभ्mना मनै, मोर ट अट्ठेंह ठिक बा । फेर मोर काम नैनिप्टी ।
छटक्या : का रबो जन्ना सब ट ओस्ट हुइ काहुँ । मोर फें खटियक् लस्री जम्मा टुट् राखल ।
खटिया भगना बा , मै फें एक घच्चिक लै आनु काहुँ । (छटक्या लस्री लेह घरओर
नामठ् ।)
मायाराम : रै छोट्का यि कौन घरक् लौंरा हो । मै ट भ्वासेक् छावाअस डेखटँु ।
छोट्का : यि फें निचिनठ यार, सुरखेटान सुझौनक् बरका छावा ट हुइटिस काहुँ ।
मायाराम : आझकाल छोट छोट लरकन चिन्ह नैसेकजाइट, खै रै ट्वार बाबा ?
लौंरा : सुटल रह ।
छोट्का : टंै कहाँ बात ना चित बुझ आरल्या । जा अपन बाबाहे पठाइस् ।
(ठनिक् आँखर बोलिम)
लौंरा : नै आइल ट (गहुँर मनम) कालह डाइहन जाँरपिक पिट्टह ।
मायाराम : उ मड्वा थारु फें बिगरगिल बा । अपन जन्नीहन पिट्क का पाइट् ।
छोट्का : बरका मजा जन्नी बाटिस तभहुँ । (ठनिक दुखित मनम)
उहँर पुरान बरघरिया अपन विचार पोख्टी ।
पतिराम : मै गाउँक् लौव रित अनुसार सुखदुख हुइलसेफें १ बरस बरघरिया खेलैनु ।
बरघरिया बन्ना मन ट नै रह लेकिन का करना हो भाग फुटल मनै, चिठ्ठा परगिल और चिठ्ठा परल मनै पैंसा डे डे फिर्ता कैलेल । महि फें पैसा डेक फिर्ता कैलुँ कना विचार ट रह लेकिन कुछ बात सिखक टे, अप्ननके जिद्दी ओ ध्यार ठोर गाउँ ह कुछ डेहम कैक बरघरिया बन्नु दुख्ख हुइलसेफें ध्यारनक अनुभव ओ ज्ञान मिलल । लेकिन भारी कर्रा लागल ।
सोन्ध्वा : अप्नहन कसिक कर्रा लागल बरघर जी ?
पतिराम : कसिक कना हो, अब्बा अट्ठेह हेरली, कमसेकम जुटआइल मनै ट ठनिक ध्यानडेक
का बात हो ? का सल्लाह हो ? कसिक कर्लसे मजा हुइ ? कना बातचित करक छोरक किउ उहँर गल्लीम लस्री बँट्टा, किउ उहँर हेल्का बिन्ता, अप्न ठनिक बात बुझना मनै आइक् छोरक बोत्रु अस अस लरकन छलफल म पठैही । अरे अत्रा अत्राा लरका काहुँ बाट बुझही, जातिक बेगारी ट बेगारी चुकैनाअस करठैं ।
छट्क्या : अरे बात फें सुन्ना उहँर घरक काम फें निपटलेना मजा ट हो काहँु ।
पतिराम : आब असिक करबी सक्कु जान अपनअपन घरक काम लेक जुट अइबी । अपन
घरक काम कर्ने छलफल कर्ने करबी, अरे असिक काहुँ मजा हुइ ? कमसेकम जौन काम म आइल बाटो उ काम म गहुँर हुइना चाहि ट छलफल के गाँठी लागि । अप्नहुँक्र छलफलम आके अपन ह फें एकठो जिम्मेवार मनै ठानी ।
बास्याँ : अरे हलहल बात निम्जाउँ । मोर उहाँ आलु क्वार जैना बा । दिनभर दुनिया भरिक
बात केल ।
पतिराम : सुन्लो अस्टह हो हेरि । साझी काम हे काम नैमान जाइट्, जिही ट हम्रे बेगारी
कठी, जातिक बेगारी, मै एक्ठो बात कहटँु हमार गाउँ बहुत जोर बिगरटी
जाइटा….. । सब्जे कुछ गहँुर होक सोंचे परल । अप्नहुँक्र अट्ठेह पन्ज्रक गाउँ जोतपुर हेरी पहिल कत्रा बिगरल गाउँ रह आझ कसिन बा उ गाउँ डेख के फें कुछ सिखी ।
फटकपुह्रया : मै ट सुनटहुँ उ गाउँम बरघरिया चुनबेर कबु चिठ्ठा नैडरठ हुँ ।
पतिराम : विरकुल सही सुन्ल बाटी । उ गाउँ म कब्बुनै बरघरिया चुनबेर चिठ्ठा डरठैं ।
सक्कुहन के सहमति अनुुसार के गाउँम आघ टाघ करठ, क्याकर सब्से ध्यारनक बात लागठ हाँ उहिहन बरघरिया बनैठ । आउर ओस्तह कर्ना चाही । चिठ्ठा डर्ना कलक ट जबरजस बिन इच्छा रल बरघर बनैनाअस डेख परठ ।
सोन्ढ्वा : सस्सुर असिक चिठ्ठा डार डार बरघर बनाप ट कहुँ गाउँ चलि.? चिठ्ठा ट जसिन
मनैन फें पर स्याकट ।
फटकपुह्रया : ट हम्रे का करक परल ?
पतिराम : मोर विचार म, सब्से पहिल बरघर चुन्ना चिठ्ठा प्रणाली हटाइक परल । यी गाउँ
बरघरियक् केल नाई मोरफे हो कैक साेंचक् परल, गाउँम पुलपुलेसा, डगर, घाट बिगरल कलसे बरघरियक् केल ठोर बिग्री सब्के बिग्रठ कैक सोंचक् परल ओ उह अनुसार अपन जिम्मेवारी वहन करक परल, सक्कुहनके सहमति अनुसार गाउँहन हाँक सेक्ना मनैन बरघर चुनक परल, बरघरिया ओ किसन्वँनक बिच आपसी सद्भाव समन्वयकके सम्बन्ध हुइक परल । टबकेल ठोर बहुत गाउँ सप्रना सम्भावना डेखजाइट ।.
सोनपुन्याँ : मै ट कहटुँु यी साल फें यिह बरजन हुँकिहिन बरघरिया बनाइ ।
सिन्डुरीया : मै सोनपुन्याँके बातम सहमत निहुइटँु, सालो सालो एक्के मनैयाँ हन कहाँ बनैबो । यि साल बभनान मलिक्वा तयार बाट कलसे उहाँ हनबनाइ उहाँक केन्द्रसम बराबरा मनैनसे चिनजान फें बाटिन ।
छटक्या : हो हो मै सिन्डुरीया डाजुक् बाटम सहमत बाटँु ।
सोन्ध्वा : रै गाउँक किसन्वँन औरजेफें बोलो ?
(ध्यार जहनके मुहमसे बोली नैअइठीन) यिहँर सोन्ढ्वा ओ पतिराम डुनुजे खुसफुसैठ ।
सोन्ढ्वा : अरे पतिराम डाजु यि बभ्ना का खवा डेहल, यि गाउँक् मनैन, ना गाँर ब्वाल ठुइन
ना मुह, सब चिमचाम बाट ।
पतिराम : खै भाइ का होगीलिन । बाम भगाके पुस्टा सवँरना काम ट करहीं काहुँ । यि बभना
कुछ आश्वासन ट डेल बा भाइ ।
होम प्रसाद : ल कोइ बरघर बन्दैन भने म तयार छु । चिठ्ठासिठ्ठा हाली राख्ने पनि झन्झट हुँदैन
। मेरो पुलिस प्रसाशन देखि नेताहरुसंग राम्रो सम्बन्ध नि छ । यो गाउँको लागि राम्रो बजेट ल्याई दिन्छु । अस्ति पनि त्यो छिमेकी गाउँ बदालपुरसंग त्यत्रो ठुलो केश पर्दा मैले नि मेरो साह्रुभाइ डि.एस.पी. लाई भनेर मिलाको त्यो कुरा त यो गाउँको मान्छेलाई थाहा होला नि ।
फटकपुह्रया : लेउ किसन्वँन कहो, यि साल बभनान मलिक्वाहन बरघरिया बनैना हो ट ?
किसन्वन : हम्रे सब जे मंजुर बाटी (गाउँक् सक्कु किसन्वँन एक बोलिम)
होम प्रसाद : ल ठिक छ सबैले मलाई बरघर चुनेकोमा धन्यवाद अब म यो गाउलाई धेरै
उचाईमा पु¥र्याई दिन्छु । सबैजना ढुक्क हुनुस् । मलाई राम्ररी साथ दिनुपर्छ नि ।
किसन्वँन : डेहब डेहब । (सक्कु किसन्वँन कठ ओ लौव बरघरिया होम प्रसाद रिमालहन पगरी पराके माला लगा डेठैं) ।
सिताराम थारु
लेखक बर्दियाली थारु विकास मञ्चके अध्यक्ष हुइँट् ।