छुटिहम भ्वाजः अभिभावकके कर्तव्य

-कृष्ण समर्पण 
१७ मंसिर २०७८, शुक्रबार
छुटिहम भ्वाजः अभिभावकके कर्तव्य

माघक मैन्हा । बहुट गाउँओर भ्वाजक राहरंगि हुइ । मने का अपनेनके ख्याल कर्ल बाटि ? अपनेक गाउँघरम हुइटि रहल भ्वाज करुइयाहुकनक जोडीनके उमेर ट पुगल बाटिन ?

जिउ ओ दिमाग बिन छिप्ल कर्ना भ्वाज छुटिहमक भ्वाज हो । यहि ह अनारी भ्वाज या अलारी भ्वाज फे कह सेक्जाइट । नेपाली भाषाम यहि ह बालबिबाह कैजाइट् । अनारी भ्वाज कानुनी अपराध हो । अनारी भ्वाज कर्ना ओ करैना सक्कु जे कानुनी दण्दके भागेदार हुइठ् । कानुनम टोक्गैल उमेरसे कम उमेरम कर्ना वा कराजैना भ्वाज अनारी भ्वाज हो । नेपालके कानुनम २० बर्षठेसे कम उमेरम कर गैलक भ्वाजह अनारी भ्वाज कैगिल बा । नेपालक कानुनअनुसार अनारी भ्वाज कर्ना व करैना मनैन ढ्यार मेरिक सजाए ओ डेजैना व्यवस्था कैगिल बा ।

अनारी भ्वाज रोकथाम ओ कम करक लाग सरकारी कार्यालय, स्थानीय निकाय, गैरसरकारी निकाय ओ ढ्यार विदेशी संस्थाहुँक्र मेरमेरिक कार्यक्रम कर्टि बाट । ढ्यार जसिन बजारक गल्ली गल्लिम, चोक चोकम, गाउँक भित्ता भित्ताम ओ भन्सारक छेउछाउम अनारी भ्वाज नै कर्ना हो, यि कर्लसे हुइना असर ओ दण्दक बारेम जनचेतना जगैना ढ्यार मेरिक पोस्टर, पम्पेलेट टाँसल डेख परट ।

ओस्टहक रेडियो, टिभिमसे घण्टौसम अनारी भ्वाज रोकथाम सम्बन्धि रेडियो जिंगल प्रशारण हुइलक सुन ओ ह्यार मिल्ठा । अनारी भ्वाज रोकथामक लाग टिभिमसे मेरमेरिक टेलिसिरियल प्रस्तुत फे करगैलक पा जाइट । आम्हिन कना हो कलसे ‘बिहेबारी २० बर्ष पारी’ अर्थात भ्वाज २० बरस पाछ कर्ना कना नारा सबसे ढ्यार चर्चित हुइलक नारा हो । यि मेरमेरिक पोस्टर ओ टेलिसिरियल ह्यारबेर, रेडियो सुनबेर म्वाँर मनमा ढ्यार प्रश्न खेल्ठा । का छोट छोट
भइया बाबुहुँक्र अनारी भ्वाजमसे दुर हुइल ट ? का अनारी भ्वाज कम हुइल ट ? का हमार समाज अनारी भ्वाजमसे अछुतो हुइल ट ?

हुइना ट ढ्यार नि हुइल हो, मै सामाजिक क्षेत्रम आबद्ध हुइलक । ढ्यार खुशि लागट समाजह बुझ पइलकम । पहिल मस्टरुवा रनहुँ । बोर्डिं· स्कुलके । मतलब नि रह ढ्यार चिजक । स्कुल अइना, कडा अनुशासन ओ नियममा रके पह्रैना । स्कुल, बिद्यार्थी, कक्षा, ट्यसन अस्टक बिट दिनचर्या बोर्डिं· स्कुलक । पहिल पोस्टक पानम केल डेखगैलक चिज व्यबाहारम डेखजैटि बा । फरक यि हुइल कि पैलह लर्कन केल पह्रा जाए आझकाल समाज पहर्टि ओ अभियानताके रुपम बिकसित हुइटि बाटु समाजसेवाम ।

छोट छोट लर्का ओ ठर्या बठिन्यन खासम म्वार काम कना क्षेत्र रलसेफे याकर सम्बन्ध सर्ज समाजसे जो ज्वारल बा । छोटि छोटि भइया बाबु हुँक्र जवान हुइनासम घर परिवार ओ समाजक बरा बरुवार भुमिका रहट । सामाजिक क्षेत्रम काम कर्टि रहल ब्याला मै समाजम रहल ढ्यार चिजह लग्घुसे बुझना माँैका ओ अबसर पइनु । हमार समाजम ढ्यार मेरिक समस्या बा । विशेष कैख बालबालिका, युवा ओ महिलनक समस्या कना हो कलसे आम्हिन ढ्यार बा । यिह समस्यामसे एकठो हो छोटिहम भ्वाज कर्ना समस्या हो ।

अनारी भ्वाजक बारेम जानक लाग छोटि छोटि भइया बाबु हुँकहनक अधिकार अर्थात बाल अधिकारक बारेम जान पर्ना बहुत जरुरी रठा । सामान्य रुपम कना हो कलसे बाल अधिकार कलक छोटि छोटि भइया बाबु हुँक्र पाइ पर्ना सक्कु अधिकार हो । बालबालिनक शारीरिक ओ मानसिक विकासक लाग बाल आधिकार एकदम आवश्यक रठा । सन् १९८९ म बालअधिकार सम्बन्धि अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलनसे १८ बर्ष टरक छोटि छोटि भइया बाबुन बालबालिका हुइट कैक कल बा । कलसे हमार देशम भर १६ वर्ष पुरा नि हुइलक छोटि छोटि भइया बाबुन बालबालिका मानल बा । आजकालहिक छोटि छोटि भइया बाबु जो काल्हिक देश चलैना मनै बन्ना हुइलक मार बाल अधिकारक संरक्षण ओ संम्बर्धन कर्ना राज्यक प्रमुख दायित्व हुइटिस । बाल अधिकारक लाग अप्न, हम्र ओ सक्कु जे ढ्यार भुमिका ख्याल सेक्ठि ओ ख्याल पर्ठा ।

दश वर्षठेसे चौध वर्ष उमेर नि पुग्लक बाबुनके भ्वाज कर्लसे वा करैलसे तीन महिनाठेसे एक वर्षसम कैद ओ दश हजार रुप्या सम्मके जरिवाना बा । चौधठेसे अठार बर्ष नि पुग्लक बाबुनक भ्वाज कर्लसे वा करैलसे छ महिनासम कैद वा दश हजार रुप्या सम्मके जरिवाना वा डुनु सजाय बा । ओ बीस वर्ष नि पुग्लक भइया बाबुनक भ्वाज कर्लसे या करैलसे छ महिनासमके कैद या दश हजार रुप्या सम्मके जरिवाना या डुनु सजाय हुइना व्यवस्था बा ।

बाल अधिकार भित्तर चार ठो खम्भा बा । यि चार खम्भाम छोटि छोटि भइया बाबुनके सक्कु अधिकार समेट गिल बा । उ हो, जिए पैना अधिकार, बिकास कर पइना अधिकार, बाल संरक्षणक अधिकार ओ सहभागिताके अधिकार । बाल अधिकारह नेपालके संबिधान २०७२ म फे समेटगैल बा । संविधानम बाल अधिकारह मौलिक हकक रुपम भाग ३ के धारा ३९ म बालबालिकाके हक कैक व्यवस्था कैगिल बा । याकर १० ठो उपधारा बाटिस । यि उपधाराम पहिचान सहितक नाउँ ओ जन्मदर्ता पइना, परिवार ओ राज्यसे शिक्षा, स्वास्थ्य, पालनपोषण, उचित स्याहार, खेलकुद ओ सक्कु ब्यक्तिव बिकासक अधिकार, कलकारखाना, खानी या जोखिमक कामम लगाइ नि पा जइना, बालविवाह, गैरकानुनी ओसारपसार ओ अपहरण वा बन्धक बनाइ नि पइना बा । ओस्हक सेना, प्रहरी वा सशस्त्र समुहम भर्ना या प्रयोग कर नि पइना, कौनो फे धार्मिक वा साँस्कृतिक प्रचलनक नाउँम या कौनो फे माध्यमम दुब्र्याबहार, उपेक्षा वा शारीरिक ओ मानसिक या यौनजन्य कौनो फे शोषण कर नि पैना, असहाय, अनाथ, अपांगता, द्वन्द्वपिडित, बिस्थापित या जोखिमम रलक बालबालिकाहुँकहन राज्यसे विशेष संरक्षण ओ सुबिधा पइना बा । यदि कानुन बमोजिम दण्दनीय हुइना काम हुइलसे पीडित बालबालिकाहुँकहन पिडकसे कानुन बमोजिम क्षतिपूर्ति पइना हक जसिन ढ्यार हक ओ अधिकारक ब्यबस्था नेपालक संबिधानम जो कइ गैल बा ।

नेपालक कानुनमसे बालविवाह प्रतिबन्धित रलसे फे हमार समाज गैरकानुनी यि छोटिहमक भ्वाज से मुक्त नि हुइ स्याकल हो । बाल विवाहक कारण हमार समाजम ढ्यार मेरिक बिकृति ओ समस्या फे पैडा हुइल बा । उमेर बिन पुग्ल भ्वाज कर्लसे झट्टह बच्चा पाइ बाध्य हुइना, आत्मनिर्भर बिन हुइल पारिवारिक जिम्मेवारी उठाइ पर्ना, शिक्षा, स्वास्थ्य ओ रोजगारीमसे बञ्चित हुइना फे हुइठा । ओस्टहक छोटिहम भ्वाज कर्लसे शारीरिक ओ मानसिक असर फे ढ्यार पर सेक्ठा । छोटिह उमेरम लर्कोर्या बन पर्ना, जिउ कम्जोर हुइना । डाइ बाबन्क जिम्बेवारी उठाइ नि सेक्ना । जरुरि आवश्यकता पुरा नि कर सेक्ना ओ बच्चा पाइबेर ढ्यार लर्कोर्यन्क ज्यानफे जाइ सेक्ठा ।

ओस्टक छोटिहम भ्वाज कर्ना ओ करैना औरो जाहिन फे कानुन अनुसारक सजाय हुइठा । नेपालक कानुन अनुसार छोटिहम भ्वाज करैलसे मेरमेरिक सजायक व्यवस्था कैगिल बा । दश वर्ष पुरा नि हुइलक बाबुनके भ्वाज कर्लसे या करैलसे छ महिनाठेसे तिन बर्ष सम्मके कैद सजाय ओ एक हजारठेसे दश हजार रुप्या सम्मक जरिवाना बा । दश वर्षठेसे चौध वर्ष उमेर नि पुग्लक बाबुनके भ्वाज कर्लसे वा करैलसे तीन महिनाठेसे एक वर्षसम कैद ओ दश हजार रुप्या सम्मके जरिवाना बा । चौधठेसे अठार बर्ष नि पुग्लक बाबुनक भ्वाज कर्लसे वा करैलसे छ महिनासम कैद वा दश हजार रुप्या सम्मके जरिवाना वा डुनु सजाय बा । ओ बीस बर्ष नि पुग्लक भइया बाबुनक भ्वाज कर्लसे या करैलसे छ महिनासमके कैद या दश हजार रुप्या सम्मके जरिवाना या डुनु सजाय हुइना व्यवस्था बा ।

छोटिहम भ्वाज कर्ना या करैना ढ्यार कारण हुइ सेक्ठा । यम्नसे सब्से बरुवार कारण अशिक्षा ओ चेतनाके अभाब हो । गरिबी, घरक अबस्थाके कारण, केक्रो दबाबक कारण ओ ढ्यार प्रलोभन डेखाक फे छोटिहम भ्वाज कर्ना ओ कराइ सेक्ठ । बढ्दो आधुनिक उपकरण ओ गलत सामाजिक संजालक प्रयोगसे फे ढ्यार भइया बाबुहुँक्र सिकार बन्टि बाट । ज्याकर कारण छोटिह उमेरम प्रेमम पर्ना, लौरा लौर्या एकऔर प्रति आकर्षित हुइना स्वाभाबिक रलसे फे यहि ह मैया प्रेम समझके गलट कदम फे उठइठ । ओ, ढ्यार जसिन अभिभाबक आपन छाइ छावनह ढ्यान नि डेलक कारण फे भइया बाबुहुँक्र गलत डगरम पौलि ढर्ठ ।

लर्का पर्कान हुर्कैना, पौँह्रैना डाइ बाबनके अहम भुमिका रठा ओ रह पर्ठा । आपन लर्कापर्का का करट, कहाँ जैठ, कसिन सँगत बाटन ? यि सक्कु चिजह ख्याल कर पर्ना आबश्यक बा । ओस्टहक बाल अधिकारक बारेम प्रत्यक अभिभक हुँक्र चेतना पाइ पर्ना जरुरी बा । याकर लाग सरकारी ओ गैरसरकारी संघ संस्था मिल्क काम कर पर्ना आबश्यक बा । ओ बालबिबाह सम्बन्धि आम्हिन जनचेतनाके कार्यक्रम कर पर्ना जरुरी बा । बाल अधिकार हमार सक्हुनके सरोकारक बिषय हो । कौनो जे बालबिबाह, बालश्रम या कौनो फे बाल अधिकारक हनन करट कलसे खबरदारी करि ओ अप्न फे बाल अधिकारक संरक्षण करी । जय गुर्बाबा !

  -कृष्ण समर्पण 

छुटिहम भ्वाजः अभिभावकके कर्तव्य

-कृष्ण समर्पण