भाषा ओ संस्कृतिके बात

शुभराज चौधरी
२९ चैत्र २०७९, बुधबार
भाषा ओ संस्कृतिके बात

विचार
भाषा ओ संस्कृतिके बात

कौनो जातिके पहिचान बिलैना बा कलसे उ जातिके भाषा ओ संस्कृति बिलाइ परठ कैखे अंग्रेजीम एक्ठो कहाइ बा । हुइना फें भाषा ओ संस्कृति बिलाइट कलसे कौनो फें जातिके पहिचान सुस्ट सुस्ट हेरैटी जाइट ।

उह हाेंरसे आपन भाषा ओ संस्कृतिके संरक्षण कर्ना स्वयम उह जातिक व्यक्ति ओ समुदायके मुख्य जिम्मेवारी हो । ओ आपन देशक कौनो फें जातिक भाषा ओ संस्कृति संरक्षण कर्ना राज्यक फें दायित्व हो । यिह बाटहँ नमनन कैखे अन्तरिम संबिधान २०६३ म रलक भाषा ओ संस्कृतिसे सम्वन्धित व्यवस्थाहन नेपालके संविधान २०७२ म निरन्तरता डेगैल बा ।

२०५१ भदौ १ गतेसे रेडियो नेपालमसे थारु भाषाम समाचार प्रशारण शुरु हुइल, जौन हम्र थारु जाति आपन भाषाम समाचार सुन्ना मौका पैलि । ओस्टक गोरखापत्रम २०६४ असोजम थारु भाषाक पृष्ठ कैखे पाना छुट्यागैल । स्थानिय एफएम रेडियोमसे थारु भाषाम समाचार ओ कार्यक्रम कर पैना कैखे छुट्यागैल बा जुन हमार थारु हुकनके लाक आपन भाषा ओ संस्कृति बारेम पस्कना अवसर मिलल बा ।

२०५६–०५७ सालम पाठ्यक्रम विकास केन्द्र कक्षा ५ सम कलाके थारु भाषाम पोस्टा तयार कर्ल बा । पाठ्यक्रम विकास केन्द्रक यी पहल सकारात्मक बा लेकिन उ थारु भाषाम तयार हुइलक पोस्टा हाल कौनो फें स्कुलम परहाइ शुरु नैहुइल हो । आशा करी, झट्टहँ उ पोस्टा स्कुलम परहाइ ह्व्याए कैखे ।

भाषाहँन कसिक शुद्ध बनैना हो कैखे बिचार विमर्श कर्ना मजा हो लेकिन एक्ठो व्यक्तिम केन्द्रित होके टिकाटिप्पणी कर्ना मजा नैहो कना म्वाँर व्यक्तिगत बिचार हो । एक डुसरम टिकाटिप्पणि कैखे आपन बिचार सञ्चार माध्यम ओ सामाजिक सञ्जालम प्रस्तुत कर्नासे मजा सामुहिक रुपम जमघट होके बिचार लेना डेना मजाहो कि कनास लागठ ।

थारु जातिके भाषा ओ संस्कृति संरक्षण कर्ना स्थानिय सरकारके फें दायित्व हो । उहो होर्से दाङ जिल्लक घोराही उप–महानगरपालिका, बर्दियक बाँसगढी नगरपालिका थारु भाषाहन सरकारी कामकाजी भाषा कैखे मान्यता डे राखल । उप–महानगरपालिकाके यि ब्यवस्थाहन हम्र थारु हुक्र कट्ठ्याक लागु करटी ? यी बाट बिचार कर पर्ना बा । काखर कि व्यवस्था सरकार कर्ना हो उ व्यवस्थाहन व्यवहारम लागु कर्ना जिम्मेवारी उह जातिक व्यक्ति ओ समुदायके हो ।

थारु भाषा ओ संस्कृतिक संरक्षण करक लाक दाङम थारु कल्याणकारिणी सभा दाङ देउखर कुछ चासो डेखाइल बा । उहो होँर्से सभाके अगुवाइम कक्षा ५ समके लाग थारु भाषाम पाठ्यक्रम तयार फें हुइल बा । लेकिन पोस्टा तयार नैहुइल हो । ढिर ढिर थारु भाषक पोस्टा फें तयार हुई ओ हमार लर्कावन आपन भाषम स्कुलिम पह्र पैहीँ । अस्रा करी, उ दिनझट्ह ड्याख मिली कैखे ।

पाछक समयम हमार थारु जातिके कुछ अग्रजहुक्र थारु भाषाम शुद्धा शुद्धीम रुचि डेखाइल बाट । पत्रिका ओ सामाजिक सञ्जालम (फेसवुक) फें थारु भाषाहन कसिक निमाङ (शुद्ध) बनैना हो कैखे बिचार विमर्श हुइटी बा । जुन हमार लाक खुसी ओ गर्वके बाट हो । २०७७ साउन ३ गते हमार पहरा डट कम म थारु जातिके इतिहासकार ओ पूर्व राज्यमन्त्री महेश चौधरी जी थारु भाषिक शुद्धताम प्रश्न शिर्षकम थारु भाषाहन कसिक शुद्ध बनैना कैखे आपन बिचार धैरख्लह, जुन एक हदसम्म तरङ्ग लानल ।

एक्ठो जिल्लक, ठाउँक भाषा और जिल्लक ठाउँक भाषा हुवहु नैमिलठ । उदाहरणके लाक सल्यानम बोल्ना नेपाली भाषा जाजरकोटम बोल्ना नेपाली भाषा हुवहु नैमिलठ । दाङ उपत्यकाम बोल्ना थारु भाषा देउखरम बोल्ना थारु भाषा हुवहु नैमिलठ । सायद म्वाँर बिचारम शब्द ओ भाषा हुवहु मिल्ना कठिन बा जसिन लागठ ।

उहमारफें हम्र सक्कु ठाउँक भाषाहन सम्मान ओ स्विकार कर पर्ना अवस्था बा । उदाहरणके लाग दाङक घोराही उपमहानगरपालिकाम थारु भाषाहन सरकारी कामकाजी भाषा मान्यता डेना कैखे व्यवस्था कैराखल तर हम्र थारु जाति उपमहानगर पालिकाम कामकाज करबेर का हम्र थारु भाषाम एक्ठो निवेदन डे रख्ली ? यदि हम्र थारु हुक्र उपमहानगर पालिकाम थारु भाषाम निवेदन नैडेल हुइकलसे थारु भाषाहन सरकारी कामकाजीक रुपम मान्यता डेना कैखे उप–महानगरपालिकाके ब्यवस्था कर्लक का अर्थ रहल ट ?

का हम्र आपन थारु भाषक ओ संस्कृतिके अधिकार मंग्ना केल्ह हो ट ? व्यवहारम लागु नैकर्ना हो ट ? कठ अधिकारके साथ साथम दायित्व फें ज्वारल रहठ । हम्र आपन भाषा ओ संस्कृतिक अधिकार मंग्ठी कलसे उ व्यवस्थाह लागु कर्ना हमार दायित्व फें हो ।

हमार जातिम पुर्खनसे मन्टि अइलक कुछ संस्कृति ओ भाषा हेरैटि जाइटा । लेकिन नेपाली भाषा ओ संस्कृतिहन भित्रैटि बाटि । हमार थारु हुकनक डस्याम सख्या नाच नच्ना चलन हेरैटि बा कलसे डेवारिम भाइटिका लगैना ओ देउसीभैलो खेल्ना चलन बहर्टि वा । का हम्र तिहारम भाइटिका नैलगाके नैहुइना हो ? देउसीभैलो नैखेल्क नैहुइना हो ट ?

ओस्टक पहिल पहिल गाउँगाउँम खेन्ह्वाँ (रविपाट डैना सझ्या ठाउँ) रह गाउँक सक्कु जे खेन्ह्वँम रविपाट डैना काम करी कत्रा चौकस लाग संगसंग रविपाट डाँइबेर । लेकिन आझकाल मेसिनरी जबाना आइल होरसे गोरु ओ राँगाले रविपाट डैना चलन हैरेटि गइल ओ टेक्टर, ठेस्सरले रविपाट डैना चलन आइल । हो जबाना अनुसार हम्र फें चल परठ लेकिन पर्वाटिनके बाहुल्यता रलक गाउँम हमार सझ्या खेन्ह्वँम मन्दिर बन्टि बा ओ हमार सझ्या खेन्ह्वाँ हेरैटि बा । का हम्र हमार पुर्खनसे बेल्सलक खेन्ह्वाँम हम्र सझ्या घर, भुँह्यार ठान (डिउठन्वा) बनाइ नैसेक्ठि ? हमार पुस्टौसे चल्टि अइलक भुँह्यार ठान बनैना ओ पुज्ना संस्कृति बिलैटि जाइटा । याकर लाक स्थानिय सरकारसे सहकार्य कैके भुँह्यार ठान नैबनाइ सेक्ठि ?

हम्र नेपाली भाषा नैबोल्क नैहुइना ठाउँम नेपाली भाषा बेल्सी लेकिन आपन भाषा ओ संस्कृति बिलैना मेरके नेपाली भाषा नैबेल्सी । जिल्ला, ठाउँ अनुसारके भाषा ओ संस्कृतिहँन सम्मान कर्टि थारु भाषाहन कसिक निमाङ (शुद्ध) बनैना ? ओ संस्कृतिहन कसिक बचैना कैखे सामुहिक बिचार विमर्श करी ओ एक ड्वासरम टिकाटिप्पणी कर्ना संस्कारहन कम करि ।
शुभराज चौधरी
(लेखक अधिबक्ता हुइट)

भाषा ओ संस्कृतिके बात

शुभराज चौधरी