जग्गा

मुना चौधरी
१ असार २०८०, शुक्रबार
जग्गा

कथा
जग्गा

झोंक््रयाके बैठल मंझ्लुके मनमे ढेर बाट खेल टहिन । उहाँक मन शान्त नैरहे । उहाँक आँखिक ढिकुवा भरल रहे मने उहाँ निःशब्द ओ भावशून्य हुइल रहिट । चिम्साइल उहाँक अनुहार सुख्खा रहे । दयाके भाव भरल उहाँक पियर आँखीमे लाचारके ज्वारभाटा जगमगाइ टेहे । उहाँ अत्रासम लाचार कबु हुइल नैरहिट जत्रा लाचार उहाँ छावक व्यवहारसे हुइल रहिंट ।

उहाँ छावा पाइक लाग टमान भाकल करले रहिंट । बाबा धाममे शाष्टाङ्ग दण्डवत् करटी शिव मन्दिर वरपर चक्कर लगाके दर्शन करले रहिंट । घरमे अष्टजाम करले रहिंट । टबजाके ३० वर्ष आघे छैठौँ सन्तानके रुपमे छावा जन्मल । छावा जन्मलपाछे उहाँ संसारके सबसे भाग्यमानी बाबा अपनहे मन्लैं । छावा नैजन्मटसम उहाँहे गउँलियन टमान मेरिक बाट लगाइँट । वंश चलुइया ओ दागवती डेना छावा नैहो कहिके उहाँ अनेक बाट सुन्ले रहैं । ओहे बाट सुनके ढेर विचलित हुइलैं मने अन्तिममे छावा पाके संसारके खुसी पाइल अनुभव उहाँहे हुइल ।

उहाँ पाँचु जाने छाइनके भोजबिहा करा सेकले रहिंट । एक छावक् भर नैरहठ कहिके उहाँ एक छावा और जन्मैना प्रयास करलैं मने सातौँ सन्तानके रुपमे छाइ जन्मल । उहाँ पाँचजाने छाइहुकनहे मजा घरमे डेले रहिंट । एक छावा राम सेवक ओ छुट्की छाइ आसाहे दुःख करके पह्रैलैं । उहाँ एक किसान रहैं । छाइनके पह्राइ ओ भोज खर्च उहाँ ऋण लेके टरलैं । मने कौनो ठाउँक एक धुर जग्गा नैबेचलैं । धान, चाउर ओ नगदेबाली बेचके सबके ऋण चुक्ता करलैं । छुट्की छाइ आसा १२ मे पह्रटहि । आसाके भोज करना बाँकी रहे ।

मंझ्लु एक मध्यमवर्गीय किसान रहिंट । उहाँक २ बिघा जग्गा रह । खाइ, पिए अपन खेतबारीसे पुगे । उहाँक छावा रामसेवक प्राइभेट जागिर रहिन । रामसेवक बेरबेर अपन बाबा मंझ्लुसे पैसा मागटहिंट व्यवसाय करेक लाग । छावक लाग मंझ्लुक एक राय रहे, व्यवसाय करना बा कलेसे अप्नही कमाके व्यवसाय कर । स्वाबलम्वी बन् । रामसेवक मंझ्लुक विचारके ठ्याक्के विरुद्धमे रहिंट । मंझ्लु गोसिनियक गहना बेचके, रुख्खा, सुख्खा खाके, ऋण लेके ओ ढेर दुःख करके जग्गा जोरले रहिंट ।

एक वर्षसे मंझ्लु ओ रामसेवकबीच जग्गाहे लेके मनमुटाव चलटी रहे । मंझ्लुक नाउमे रहे सब जग्गा । उहाँ जग्गा बेचे नैचाहिट मने छावा जग्गा बेचेक लाग साँझ बिहान मंझ्लुहे दवाव डिइँट । जोन छावाहे उहाँ सर्वश्व मानिट ओहे छावा खेटुवा बेचेक लाग मंझ्लुह सुख, चयन छिन्ले रहे । बाबा छावक मजासे बोलचाल नैरहे ।

साट्ठी वर्षके मंझ्लुमे पहिलेक जस्टे जागर नैरहे । दुःख करके अर्जल खेटुवा उहाँ बेचे नैचाहिट ओहेउप्पर जग्गके दाम दिनदिने बह्रटी रहे । उहाँ छावक लाग सब खेटुवा बचाइक चाहिंट । उहाँ चाहिंट उहाँक छावा सम्पत्तिके मोल बुझे । मने रामसेवक चाहिट उहाँका बाबा उहाँक मन बुझिट ओ व्यापार करना पैसा डिइँट ।

एकडम बिहान, साँझ रिसैटी रामसेवक बाबासँग जग्गा बेच्ना प्रस्ताव ढारिंट । छावक यिहे व्यवहारसे मंझ्लु आजित हुसेकल रहिंट । पटोहिया सरस्वती फेन ससुइया दुर्गीहे मजा व्यवहार नैकरी । बाट लगाके ससुइया ओ नन्डियाहे रामसेवकके गारी किल सुनवाइन । बाबा ओ छावक मजासे बोलचाल नैरहे कलेसे सरस्वतीके बोलचाल नन्डिया ओ ससुइयासँग नैरहे । पाँच जानेक परिवार डेख्लेसे कत्रा सुन्दर ओ सुखी परिवार डेखाए मने भित्रेभित्रे कलहसे भरल रहे ।

सरस्वती छिमेकके जन्नी मनैन्सँग मिलिन । घरके सब बाट छिमेकीहुकनहे सुनाइ मने घरमे उहाँ अन्ढार अनुहार लगाके बैठि ।

परिवारमे आपसी समझदारी नैरहे । शान्ति ओ चयन नैरहे । एकऔरेक अनुहारओर कोइ नैरहे । बाट कहाँ अट्कल रहे कलेसे आसा छुट्की छाइ रहल ओरसे मंझ्लु उहिनहे ढेर पह्राइ चाहिट मने सरस्वती चाही आसाके भोज होए । उहाँ आसाके पह्राइके खिलाप रहि । औरेक घर जैना छाइहे काहे पह्राइपरल कना मेरिक रुढिवादी सोच सरस्वतीमे रहे । छावा बाबाडाइसँग रिसाइट कलेसे सरस्वती नन्डियाहे लेके ससुइया ससुरुवासँग रिसाइ । यिहे कारणसे मंझ्लुक परिवारमे शान्ति नैरहे । सबके मनमे एक औरेप्रति रोष ओ क्लेश भरल रहे ।

मंझ्लु छावाहे जत्रा सम्झैले फेन छावा उहाँक बाट सुन्न तयार नैरहिंट कलेसे दुर्गी ओ आसा कुछ बोललेसे सरस्वती मुहभरके जवाफ लौटाइ । उहाँहुक्रे मिल्ना कौनो सम्भावना नैरहे । सब उपाय अपनाके मंझ्लु मिच्छागिल रहिंट । आजित हुके बरु उहाँ अपन मृत्युके कामना करिंट । खेटुवा ओइसिन ठाउँ रहे जहाँ मंझ्लु, दुर्गी ओ आसा मन खोलके रुइँट । खेटुवा काम करे गैलबेला आसा ओ दुर्गी डाइछाइ घरेक व्यवहार सम्झके रुइँट । मंझ्लु उहाँहुकनहे खोब सम्झाइँट । उहाँ कहिट, सब ठिक हुइ । मने ठिक हुइ कहिया ? कलह शान्त हुइना कौनो लक्षण नैरहे ।

आसाक भोज करना बेला हुइल नैरहे । दुःख करके कमाइल खेटुवा बेचके पैसा छावाहे सुम्पना मंझ्लु तयार नैरहिंट । उहाँ समाधानके डगर नैडेखलपाछे गोसिनियाहे कहटी आइल रहिंट, अइसिन छावा पैनासे नैपैना मजा । छावाहे अलग करडेलेसे समाज का कहि ? एक छावा । अइसिन कलहमे बैठ्नासे छाइहे लेके नेंगु तीर्थयात्रामे । तीर्थयात्रा करटी बैठब । भिख मागके खाब । शान्तसे बैठे टे मिली । मंझ्लुके निर्णय सुनके दुर्गीके आँखी भरे । उहाँ फेर ठप्लैं, ‘महङ्गी बह्रके मनै जग्गा किने सेकले नैहुइट । मै दुःख करके किनल खेटुवा उ बेचे खोवटा । बेचलेसे फेन ओहे दाममे जग्गा किने नैसेकजाइ । काहे यी बाट उ नैबुझठ ?

बाबा ओ छावक बीचमे दिनप्रतिदिन कलह ओ मनमुटाव बह्रटी जाइटहे । छावा जग्गा बेच्ना प्रस्ताव ढरना छोरले नैरहैं । कलेसे खेटुवा नैबेच्ना हठसे मंझ्लु पाछे हटल नैरहैं । जग्गा नैबेच्ना मंझ्लुके हठ देखके रामसेवक सब जग्गा मोर नाममे सार कहिके दिनके रिसैटी मंझ्लुहे प्रस्ताव ढरलैं । मंझ्लु छावक बाट सुनके रिसाके कलैं, ‘मोर घरसे निकर ? जा, अप्नही कमा । अप्नही खा । जग्गामे आँखा नैगार । मै मरलपाछे टोरे टे हो सक्कु खेटुवा । उहाँक बाट सुनके रामसेवक रिसैटी जवाफ लौटाइल, महिन अब्बे जग्गा चाहल । कहिया मर्ना कि नैमर्ना ठेगान नैहो टबसम मै कुर्ना ?

जोन छावाहे मंझ्लु जीवनदान डेले रहिंट । छावा पाइक लाग हजारौँ भगवान्के डुवार ढकढकैले रहिंट ओहे छावा मंझ्लुक मृत्युके कामना करटेहे । मंझ्लुक आँखी आँससे भरल मने रामसेवकके आँखी, गाला ओ घोचा रिससे लाल हुइल । मंझ्लु अपनहे नियन्त्रण करटी छावाहे रिसाके कलैं मै बचटसम टुहिन मोर सम्पत एक सिका नैडेम । जा करना बा कर । मंझ्लुक बाट सुनके रामसेवकके अनुहार ओ घोचामे रिसके रगत उठल डेखाइल । उहाँ गुहाली गैलैं । गुहालीसे सनसे (सनपाटके गुद्दी) बनाइल लम्मा लस्री लेके अइलैं ।

हट्टा कट्ठा रामसेवक मंझ्लुक डुनु हाँठ पकरके पिठ्ओर करैलैं । लाचार ओ बृद्ध मंझ्लुक हात जवान छावक पक्राइसे उहाँ हलचल करे नैसेक्लैं । उहाँ डरैलैं । हात झट्कारके कलैं, का करटे ? छोर महिन । अइसिन व्यवहार करना कहाँसे सिख्ले ? रामसेव उहाँक दुनु हात पाछे नानके जोरसे कसके लस्रीले बँध्लैं । कसके बाँधल ओरसे उहाँक हात पिराइ लागल । उहाँ डरैलैं । डराके थचक्क जहाँ रहैं ओहैं बसघरामे बैठ्लैं । अपन गोसिनियाहे बलाइ लग्लैं, रामसेवकके डाइ कहाँ बाटे ? यहाँ आ । महिन बचा ।

उहाँक स्वरमे पीडा गुन्जयमान रहे । घरेम भात खैटिरहल दुर्गी मंझ्लुक व्यथित, लाचार ओ करुणासे भरल स्वर सुनके अनुमान लगैली बाबा छावक बीचमे कुछ अवश्य परल बा । दुर्गी अँगनासे अइनासे आघे दुनु हात बाँधके मंझ्लुहे खेन्ह्वामे बाँध्सेकले रहिन । मंझ्लु लाचार हुके जनावरहे बाँधलजस्टे बँधके बैठल रहिंट । मंझ्लुक डुनु आँखी आँसले भरल रहे । जब दुर्गी खेन्ह्वा अइलिन उहाँ बाबाहे अप्ने छावा बाँधट डेख्ली । उहाँ उ दृश्य डेखे नैसेक्ली ओ रोइटी डरैटी मनैन्हे बलैली, बचाऊ बचाऊ । अपन बाबाहे यी असती छावा मारटा ।

उहाँ रोइट सुनके रामसेवक मंझ्लुक हातमे बाँधल लस्री छोरलैं । मनै जम्मा हुइनासे आघे उहाँ लस्री छोरलैं । लस्रीसे बाँधल हातओर हेरहे मंझ्लु कलैं, यिहे दिन डखेक लाग टुहिनहे जन्मैले रहि ? छिमेकीहुक्रे जम्मा हुके रामसेवकहे गारी करलैं मने उहाँ टबसम उहाँसे निकरगिल रहैं । प्रहरी चौकी फेन लग्गे नैरहे । प्रहरी चौकीमे उजुरी करे जैना एक घन्टा लागे । प्रहरीमे तुरुन्ते उजुरी करे कोइ जाइ नैसेकल ।

कबु गोसियक आँखीमे आँस नैडेखल दुर्गी ६० वर्षके उमेरमे पहिल चो ठरुवक आँखीमे आँस डेखके उहाँ भावविह्वल हुइली । उहाँ मंझ्लुहे सहारा डके उठैले ओ बसघरा लैगिली । हाँठ बाँढल ठाउँमे चिन्ह परल रहे । बाँढल ठाउँमे मालिस करटी उहाँ हिक्का छोरके रोइ लग्ली । मंझ्लु थुक निल्टी आँस निलटहिट । उहाँक आँखी लाल रहे । मनमे गहिर घाउ ओ चाउरी परल अनुहार वेदनासे भरल रहे । उहाँ अपनहे सम्हरटी गोसिनियाहे कलैं, उ कोह्रिया मोर छावा नैहो । मोर शत्रु हो उ । आब और एक सिक्का कुछ नैडेम । दुर्गी आँस पोछ्टी उहाँक अनुहारओर हेरटहिन ।

उहाँ छावक व्यवहार डेखके डरैलैं । लस्रीले हात बँधुइया घोचा डाम्बे नैमारी कना का ठेगान ? उहाँक मनमे अनेक शंका पैडा हुइल । छावासे उहाँ असुरक्षित अनुभव करलैं । उहाँ अपने छावक नाउमे थुक्लैं । अइसिन छावक बाबा रहल ओरसे अपनहे फेन सरप्लैं । उहाँ मध्य रातमे दुर्गी ओ छाइ आसाहे लेके घरसे निक्रलैं ।

बिहान हुइनासे आघे बर्की छाइ लीलाके घर पुग्लैं । सक्कु वृतान्त लीलाहे बटैलैं । लीला सम्मानके साथ बाबाडाइहे अपन घरे रख्लि । आसाके भर्ना यहैंक क्याम्पसमे करैली । रामसेवक सब दिदीहुकनके घर बाबाडाइहे खोजे गैलै मने कौनो दिदीहुक्र बाबाडाइ अपन यहाँ नैआइल बटैलैं । सब दिदीबहिनियाहुक्रे लीलाके घर जम्मा हुइँट । बाबाडाइहे भेटकरक रुइँट । मनभर दुःख, सुखके बाट करिंट । छाइक घरमे बैठके मंझ्लु खुसी नैरहिंट । उहाँ छावक व्यवहार समझके चिन्तित रहिंट । दिनप्रति दिन डुब्बर हुइटहिन । लीला जत्रा सुखसे उहाँहे ढरे खोज्लेसे फेन उहाँ उदास रहिंट ।

सब दिदी, बहिनियाहुक्रे लैहर आइ छोरलैं । भित्रेभित्रे मंझ्लुहे चिन्ता खाइटेहे । ६ महिनापाछे उहाँ साँझ खाना खाके सुट्लै मने बिहान नैउठ्लैं । उहाँ सदाके लाग संसार छोरलैं । उहाँक मृत्युपाछे बाबाडाइ ओ आसा अपन उहाँ रहल ओ बाबाके मृत्यु हुसेकल खबर लीला रामसेवकहे पठैली । बाबाके मृत्युके खबर सुनके रामसेवक ओ मंझ्लुक मिल्ना गाउँके संघरियन मंझ्लुक अन्तिम बिदाइ करे लीलाके घर अइलैं । जम्मा हुके मंझ्लुके संघरिया ओ लीलाक गाउँक् छिमेकीहुक्रे बाबाहे दागवत्ती डेना रामसेवकहे बञ्चित करलैं । बचटसम बाबाहे पीडा ओ दुःख डेना छावाहे बाबाक मृत्युपाछे दागवती डेना कौनो अधिकार नैहो कटी गवलियन उहाँक विरोध करलैं । लीलाहे दागवत्ती डेहे लगैलैं । लीला बाबाहे दागवत्ती डेली । रामसेवकहे दागवत्ती डेना वञ्चित करल ओरसे उहाँ कुछ नैबोलनैं । उदास अनुहार लगाके पश्चातापके आगीमे जरल करलैं । मंझ्लुक काजक्रिया लीलाके घरसे सम्पन्न हुइल ।

श्राद्ध ओरवाके रामसेवक बाबाक मृत्यु दर्ता बनैलैं । मंझ्लुक मृत्युपाछे दुर्गीके नाउमे स्वतः सक्कु जग्गा आइट मने उहाँ डाइसँग एकचो सल्लाह नैकरलैं । मंझ्लुक मृत्युदर्ता बनाके जब उहाँ बाबाके नाउँमे रहल सक्कु खेटुवा अपन नाउँमे सारे मालपोत पुग्लैं टब बल्ल उहाँ पटा पैलैं मंझ्लु सब खेटुवा छुट्की छाइ आसाक नाउमे सारसेक्ले रहैं ओ उहाँके लाग कुछ नैछोरले रहैं ।

आसाके नाउँमे सब जग्गा सारल डेख्के उहाँ आगी हुइलैं । उहाँ रिसाके लीलाक घर पुग्के आसा ओ डाइ दुर्गीहे खोब गरिलैं । उहाँ गारी करेबेर आसा ओ दुर्गी कुछ नैबोल्लैं । मौन बैठ्लैं । गाली करके मिच्छाइलपाछे उहाँ घर लौटलैं । उहाँ अपन भागके जग्गा लेहेक लाग आसाहे मुद्दा डरलैं । अदालतमे उपस्थित हुइ तोकल तारिखमे आसा, दुर्गी ओ लीला अदालत पुग्लैं ।

अदालत भरल रहे । भरल सभामे कठघरामे ठह्रियाके न्यायधिश ओ रामसेवकओर पालिकपाला हेरटी आसा कली, बाबाडाइक महत्व दादा नैबुझल । पैतृक सम्पत्तिके समेत महत्व नैबुझल । बाबाहे शारीरिक ओ मानसिक यातना डेहल ओरसे बाबा सब जग्गा मोर नाउमे सारलैं । महिन बाबाक सम्पत्तिमे कौनो लोभ नैहो । दादा जोन दिन बाबा दुःख करके अर्जल सम्पत्तिके मोल, बाबाके पसनक गन्ध ओ बाबाडाइक महत्व बुझी उ दिन सब जग्गा मै दादाहे फिर्ता करम ।

आसाके बाट सुनके रामसेवक पहिलेक दिन सम्झलैं । बाबाडाइहे करल व्यवहार सम्झलैं । बाबाहे कैचो मानसिक यातना डेहल ओ लस्रीले हात बाँधल सम्झलैं । अतीत सम्झके उहाँ पश्चातापमे परलैं । अपने ढेर नैमजा व्यवहार करल सम्झलैं । बाबाडाइहे पीडा डेहल सम्झलैं । कठघरासे निकरके बैठल डाइहे दुर्गीक गोर परके रोइ लग्लैं । डाइ ओ बहिनिया आसाहे सँगे घर जाइ कना प्रस्ताव ढरलैं मने उहाँहुक्रे नैस्वीकरलैं ।

पश्चातापमे परल रामसेवकहे एक महिनाभित्तरमे सब जग्गा आसा फिर्ता करली । अपनसँग कुछ नैढरली । आसा पह्रटी काम करटहि । काम करटी सहरमे बैट्ठी । आसा अपनसँग डाइहे फेन सहर नन्ले बाटी । छावासँग बैठ्नासे छाइकसँग बैठ्ना उहाँ मन परैठी । रामसेवक पहिलेसे सुध्रर गिल बाटैं । डाइ ओ दिदी, बहिनियाहे समय समयमे भेटे जैठैं । डाइहे घरे अइना आग्रह करठैं । उहाँक आग्रह डाइ मन्ले नैहुइटी । उहाँ खेटुवा बेच्ले नैहुइट मने जग्गाके लालपूर्जा बैंकमे ढरके पैसा ऋण उठाके मत्स्य पालन व्यवसाय करटैं । समय समयमे ऋण चुक्ता करटी बटैं । आसाहे बेलामौकामे पह्राइके लाग पैसा सहयोग करे खोज्ठै मने आसा उहाँक पैसा लेना अस्वीकार करठि ।

मुना चौधरी
हाल काठमाण्डौं

जग्गा

मुना चौधरी