डुइ बरस आग माघ ठे डुइठो जार खाइल नाटक ‘करोट’ । निमाङ थारु ओ खस नेपाली भाषम मञ्चन हुइल नाटक करोट २०७५ साल पुस ६ गतेसे २१ गतेसम् सर्वनाम थिएटर, काठमाडौँ ओ माघ १६ गतेसे २२ गतेसम् घोराही ओ तुलसीपुरम प्रदर्शन हुइल । काठमाडौँ केन्द्रित नेपाली रंगमञ्चह अङ्ग्री पकर्क मोफसलम एक डु पैला न्याङ्गक लाग हौस्याइल हुइ कना महसुस कर्ठि ‘नाटक करोट समूह’ ।

यि डु सालम समय बल्गर बा, समाज, परिस्थिति, पर्यार ओ स्वयम् व्यक्तिहँ करोट फेराइ सेक्ठा कना बाट हम्र सम्झटि बाटि । महात्मा गान्धी कठ, ‘यि ढर्टि सक्कु मनैन्हक आवश्यकता पुरा कर्ठा तर मनैन्हक ल्वाभ पुरा कर नि स्याकट ।’ मनैन्हक मनम सिर्जल ल्वाभले स्वयम् व्यक्ति, पर्यार ओ समाजम पर्ना प्रभाव नाटकक मुख्य विषय हो । घरक एकठो सदस्य डिह्वम स्वानक टिलहरी भेटाइल ओरसे उत्पन्न मनोवैज्ञानिक समस्याले सुखि ओ खुशि पर्यारह बिभाजनक अवस्थाम पुगैठा । धनसम्पटिले पर्यारम फुट लन्ना घटनक उदाहरण नेपाली समाजम बुइल से अँराइल पाजैठा ।

चलि, आझ डु वर्ष पाछ दाङक गौह्रया गाउँम रना नाटक करोटक पात्र हुँकन से भ्याँटघाट करि ।

मनपुरान मौसा

डरवाँम बैठि बुर्हवा बन्डरवा रे खुसुर खुसुर रोए
बन्डरि ट पुछरे बन्डरवासे कौन रे हाल बा ।

सज्ना गाइ छ्वारल डिन ट मै मुवल डिन रहि हेरि । अप्न हुँकनसे म्वार भ्याँट् हो रहल कि नाहिँ ? महि मौसा कबि, ठुन्यार लग्ठा । पुरान जबानक मनै भेग्वा छ्वार नि सेक्ल हुँ । यि गौह्रया गाउँम पुरन्याँ रहन सहनक ट डुअज ट हुइबि, जेसास माउँ ओ मै । म्वार जेसास माउँ महाँ स्वाझ् मनै हुइटि । भारि गिडार बाटि । जेसास माउँ बठिन्याँ रलहि ट खुब नच्लि हम्र एक्क बगालम । पैल्ह पैल्ह हमार गाउँ बरा चम्पन रह । लौँरा लर्का फे गाउँम रहँट । सन्झ्या–सन्झ्या ख्याल बैठँट् । कुल्वामुर्हा, पुजाआजाम हाँठपाँट करँट । टिल्मिल्या बौन्हँक खेटि लगाइबेर ग्वारम बिरन्जि किल्ला गर्क सार्हु टिट्नेसले ओरैल ट छोट्का सुकराम क्वाँरम रह । बर्का मङ्गर्या भैया जर्मलस ट डुढ छोर रख्लाहा । आझ्काल गाउँम लौँरा लर्का नि हुइ ट । अरब, मलेसिया, कतार होँर जैठ ।
चुकाहा डिउँटा बाट म्वार । सार्हुहुँक्र भर गम्वाँ हुइ ट । सडक विभाग गाउँम डगर चक्राइ लागल ट, सार्हुक् घर आढा गैगिलन । अखिस हमार घर हिट्कैल घर बना रख्ल । जेसास माउँ बेराम पर्टि रठि । घर हिट्कल् रलक ओर्से जेसास माउँक सुख् दुःख बुझ्ना लिरौसि हो रहल । मनैन्हँक जिन्गि महा भुँर्याइल बा । महिसे आउर भुँर्याइल जेसास माउँक जिन्गि डेख्ठुँ । टिन बरस आघ दाङ ललौरक बेट्याहँ बर्कि पटोह्या लन्लि । बर्का बर्किक् लर्का हुइलक साल छोट्का बुर्हानसे जन्नि उर्हार्क लान्डारल् । भारि कमासु कमासु पटोह्यन पाक जेसास माउँ महाँ खुसि रलहि ।

सोन्याँ

गाउँक गोहिन छोटिहँम उर्हर्क गैगिल ट महि फे भ्वाज कर्ना रहर लागल । सुकरामसे उर्हर्क दाङ गौह्रया गाउँक गम्वाँन घरक पटोह्या बन अइनु । भ्वाज कर्लसे माउँ, जेठिन्याँ, जेठ्वासे बाट नि मिलट कना सुन्ल रनहुँ लेकिन म्वार जिन्गिम यि बाट उल्टा हो डिहेल । कब्बु एक बोलि आँक्खरक नि लगैना म्वार माउँ, जेठिन्याँ, जेठ्वा ओ सुकरामह पाक मै खुस रनहुँ । उमेर ओ बुद्धि नि छिप्लक ओँर्से सुकराम डान्छे अलारी बुद्धिक बाट, यि बाट मै हुँकहिन फे नस्से कठुँ ।

जेठिनेसे एक डिन डिह्वम झेल झराए गैल ब्याला, ढ्यालम चप्टल स्वानक् टिल्हरि भेटैनु । स्वान भेटैना नि मजा हो कना सुन्ल रनहुँ, उहो फे स्वान जसिन महंगा चिज लब्डाइ नि सेक्नु । मै अट्ठेहेँ डगर बिस्रैनु कि कनास लग्ठा, आम्हि फे सोँच्ठु । स्वान भेटैलक बाट मै माउँह कह पर्ना, जेठिन्याह कह पर्ना । मै सुकरामह कनु । असिन ब्याला आपन जिन्गिक जोह्र्यह ट समझ जिठा ।

सुकराम

हर मनैयँक् भिट्टर कौनो ना कौनो रहर बा ओ यिह रहरक ल्वाभम जिन्गि कटैटि बा । लर्ह्या, साइँकल, ट्याक्टरम न्याङ्गल जिउ कौनो डिन चिल्गाँरि चौर्ह पैटु ट कना रहर क्याकर मनम नि जागि ? ‘यि रहर कना फे महा अन्खन चिज हो ना ?’ सुशील चौधरी फे ट ‘भुरभुरा रहर’ सलिमाम लिख्ल बाट । घरक छोट्का छावा मै, सक्कु जे मजा मानट । उर्हार्क सोन्याँह लन्नु ट फे कुछु नि कल । डाडु रिन ख्वाजल म्वार भ्वाज कर्ना । बजार लेबरि कर गैलक पैसा ठेक्डर्वसे झग्रा कर् कर् उठाइल । डाडु भाइ मिल्क घर बनैलि । लौलि जन्निक ढेर मैयाँ लग्ठा । जब रहर ल्वाभम करोट फेर्ठा, जिन्गि उल्टा ओँर्से घुम भिर्ठा फिनफिन फिनफिन ।

गाउँक गोँचन बिदेससे कर्या चस्मा, सुग्घर लुगा लगाख गाउँ घुम्ठ । हुँकन्हँक् बिदेशक मिठ मिठ बाट सुन्क बिदेश जैनास् लाग । यिह ब्याला घरक रिन टिरक लाग डाडु महि बिदेश जैब्या कि कैक पुछल । डाडु ओ म्वार पर्यार कबु फे महि स्वाझहँ यि कर उ कर नि कट । पैल्ह एक अख्रा पुछ्ठ । कल्वा जुन सोन्याँ डिह्वमसे स्वानक टिल्हरि भेटाक लन्लि । हाँठ पोँछ्टि मै कोन्टिम जाइबेर महि स्वान डेखैलि । धन सम्पत्ति कना चिज महा झर्गर रठा काहुँ, म्वार सहि ओ गलत छुट्टयाइ सेक्ना अक्किल हेरागिल । महि धन सम्पत्तिक ल्वाभ लाग लागल ।

गजमोटि

लर्का जर्मल ट मै पैल्ह फ्यारा डाइ हुइलकम गर्व महसुस कर्नु । म्वार डाइ, माउँ कसिक लर्कापर्का बर्हाइल पौँह्राइल हुइँहि कना सिख पैनु । म्वार डाइक्, माउँक् फे ट आपन लर्कन पर्हैना, लिखैना रहर रहल हुइँहिन । महि फे लग्ठा । मै फे आपन लर्क खुब पह्राक हाकिम बनैम कठँु ।

छोट्की गम्हिर जिउक् बा । गम्हिर काम कर नि लगैटि । गाउँक मनै जेठिन्याँ बहोर्या जाट मिलल बाट कठ । छोट्का फे महि भौजि कैक खुब मैयाँ मानट । ओट्रा मिल्नाहा छोट्का ढिर ढिर घरम झग्राहा हुइ भिर्ल । छोटि छोटि बाटम भाटक फस्का छोर्डेना, बेर्रि, डोनी टेप्री लाट्टिले उस्टा डेना कर भिर लग्ल । थारून्हक घरम जुन कामक बखारी बान्ढल रठा । कामक चापले हुइहिन कना लागल ।

घर निप उप्क घर्राइ खैटि रठि हम्र । गाउँक बगाल रहारँगिट करक लाग झ्याली, मन्ड्रा, लहंगा लेक घरम आइल रठ । मै मन्ड्रा बजैठु । छोट्की सट्की लहङ्गा पिहक नाच भिरठ । मनपुरान बाबा (मौसा) गिटक् गोँरि डर्ठ । माउँ ठोप्रि बजैठि ।

हाँ हाँ रे माठकहि सेन्डुरा रे, माठ रे भिज लागल
हरे माठकहि सेन्डुरा माठ भिज लागल, पिहवा भिजल रे डुरु देश

नच्टि नच्टि डाडुभाइ डबोटिक डबोटा कर भिर्जिठ । जेठिन्याँ बहोर्या हम्र डराइ लग्ठि । ठारुन्हँक झग्रा कसिन हो कसिन । मौसा झग्रा छुटैठ । यिह ब्याला छोट्का एक बाट कठ जौन हम्र कभु सोँच्ल नि रलहि, माउँ रुइ लग्ठि । डाडुक होँर हेर्टि छोट्का बोल्ठ, ‘मौँसा, माना बाट्ँड्या ।’

चेर्या

गाउँम नाचट कैक मै उ राट नाच ह्यार गैरनहुँ । नचुइयन मन्ड्रा बिसैठ ट मै भिट्टरसे जाँर लेक बर्का ओ छोट्का डाडुह डेनु । नचुइयन जाँर, टिना बरैना काम जम्मा गाउँभरिक नाचम मैह्य लगैठ । छुटि बा कैक हुइ, ना मै नाँच जन्ना, ना गाइ जन्ना । बर्का डाडु स्वाँट्–स्वाँट् पि डारल्, गिट गाइ भिर्गिल् । उँहोर मनपुरान मौँसा एक्ठो हुर्डुग्वा गिट उठा रख्लाहा ।

छोट्का डाडुह जाँर चिख असक पियट डेख्नु, ‘लाँ.. खाइ असिन जाँर । मजा जाँर लान नि सेक्ट्या रि ?’ कैख महि गर्याइ भिरल । जाँर फाँकट डेख्क बर्का डाडु छोट्काह एक ठप्पर पिट्डेठा । डाडुहुक्र झग्रा कर लग्ल ट महि भारि डर लागल । उँहासे भाग फे नि सेक्नु, ग्वारा लग्लगाक । घरक माना कसिक अल्गैठ कना पैल्ह फ्यारा ड्याख पैनु । घर फुट्ल ट मै आझकाल हुँकन्हक घरम नि जैठुँ ।

लाउह्रया

मै विदेशसे घर घुम्नु ट सुकराम महिसे खुब बिदेशक काम, कमाहिक् बारेम बुझल । महिसे ऊ बाट नुँकाइ असक बट्वाए । बिदेश जैना रुप्या कट्रा लग्ठा कैक घोँस घोँस पुछल रह । वाकर बाट सुनबेर ऊ कहोँरे ना कहोँरे पैँसक जुगार कर राखल कि कैक लाग । किउ किउ मनै सुकरामहँ घर फुट्लक कुछ डिन पाछ डंग्लड्या (बबई) होँर रुइटि जाइट ओ मान लड्यम जाक रुइट डेख्लि कैक फे बटोइठ । डंग्लड्यम जाक ऊ का कर रुइल हुइ कना बाट जन्ना खुब मन लागल बा । के बट्वाइ ? सुकराम यि बिषयम कभु बाट नि कर चहट् । मङ्गर्या भैयक् बारेम नि मजा कभु बटोइबो नि करट ।

मङ्गर्या

भैयाह बिदेश पठाक मै घर व्यवहार, बनबन्याट, कुल्वा मुरा हेर डारम कना लाग । घर्राइ खाइबेर सुकरामक मुहँमसे घर फुट्ना बाट सुनबेर मै ऐना टुट असक् टुट्नु । हमन एक घरि नि ड्याखट ट डाइ सारा गाउँ ख्वाज पुग्जाइँट । ओसिक ज्वान बनाइल आपन लर्का घर फुटटु कहबेर कसिन लागल हुँइहिन ? बहोर्या कहबेर फे निमान्क छोट्का नच्टि रहल अङ्गनम माना निकार डारल । मौँसा माना बाँट्डेल । डाइ म्वार होँर अइलि ।

सुकराम काजे घर फुट ख्वाजल कना बाट कि ट बहोर्यह ठाँहा हुइहिन, कि ट छोट्काह । मै डुनुजहँनसे यि बिषयम बाट बट्वाइ नि चहनु । ट फे छोट्का कौनो परिस्थितिम फसल बा कि कना लागल रह । यि बुँदाम आक हम्र डाडुभाइ घर अल्गैलि ।

एक ट जुरार कर्टि कि डाइ बेराम हो जिठि । घर फुटलठेसे डाइ बेराम परल बाटि । गुर्वा बैडावा, डक्टर्वा सक्कुन डेखा सेक्लि । मनपुरान मौँसाह आछट हेरैलि ट घोटौलि पुर्विन्या डेखा डेल । गजमोटि, म्वार गोसिन्याँ ठरिक कल्साँवर बाटि ट फे मनक् महाँ ठुन्यार बाटि । डाइ बेराम हुइल ब्याला राटभर डाइ मैना गाइ लग्लि । लर्काहँ लुगा फेराक सुटैटि गजमोटि महि डाइक् बारेम चिन्ता व्यक्त कर्ठि । डाइक् ओसिन हालट डेख्क फे कुछु कर नि सेक्ना मै एक लाचार छावा साबित हुइठुँ । उह राट डाइह व्यठाले भारि कर्रासे सटैठिन् । हमार जिन्गि दुःखद् रुपम करोट फेर्ठा ।

(नोटः नाटक करोटक पात्रहुँक्रः निरज चौधरी, इन्द्र चौधरी, उर्मिला गम्वाँ थारु, शान्ति चौधरी, दीपक पछल्डंग्या, सुनिता चौधरी, भूमिका थारु ।
लेखक÷निर्देशकः प्रणव आकाश
निर्माणः रविलाल थारु
सह–आयोजकः उदाहरण समूह, दाङ
प्रस्तुतिः ख्याल बगाल (काठमाडौँ ओ दाङ)