रेडियो पत्रकारिताके सम्झना

सुमित्रा चौधरी
३० जेष्ठ २०७८, आईतवार
रेडियो पत्रकारिताके सम्झना


आझसे १८ बरस पहिले रेडियो कार्यक्रमक लाग प्रश्न पुछबेर महि थाहा नि रह कि यि कार्यक्रम रेडियो प्याकेजि हो कैक । मनै पहर्क जन्ठ कि ट पर्क कठ । रेडियो पत्रकारिता ना मै पह्रल रनहँु ना मै बनैना ठाउँ डेख्ल रनहुँ । उ समयम रेडियो नेपाल काठमाडौं ओ क्षेत्रीय प्रशारण सुर्खेतसे केल कार्यक्रम सुन मिल । २०५९ सालम एकराज चौधरी नेपालगंज मिडिया सेन्टर स्थापना कर्ल । वाकरपाछ थारु भाषक रेडियो कार्यक्रम ख्याल उहसे उत्पादन ह्वाए । ढिर ढिर अबधि भाषक कार्यक्रम, थारु भाषक नाटक लगायतक ढेर कार्यक्रम रेकर्ड हुइ लागल ।

म्वार रेडियो पत्रकारितक गोंरी फे रेडियो ख्यालसे जो हुइल । थारु ओ पहारी मिलल् बस्तीम बैठल मै ब्वाल जन्लसे फे थारु भाषा लिख्नम अभ्यास नि रह । उह फे रेडियो नाटकम बोल्लक मार काम कर सेकडरही कैक मै ख्यालम काम कर्ना अवसर पैनु । रेडियो ख्याल कार्यक्रम ब्याकवार्ड सोसाईटी एजुकेशन (बेस) क संचालन करल कार्यक्रम रह । रेडियो ख्याल मुक्त कमैयन्हँक गाँस, बास ओ पुनस्थापनाक बारेम संचालन हुइल कार्यक्रम रह । कमैयन्हँक समस्या बुझक लाग बाँके, बर्दिया, कैलाली, कन्चनपुर ओ दाङ जिल्लम फिल्ड जाइ पर । फिल्ड जैना क्रमम पहिल फ्यारा कन्चनपुर जिल्ला परल ।

सोनी कम्पनीक रेकर्डर लेक मै कन्चनपुरक झलारी कमैया वस्तीम फिल्ड गैनु । रेकर्डर चलैनम ओट्रा ज्ञान नि रह । रेकर्ड कर्टि कर्टी का डाब मर्नु थाहा नि हो । रेकर्ड हुइल कि नाइ कैक बाट सुनबेर आवाज सुन नि जन्नु । संघ रेडियो ख्याल कार्यक्रमक टेलिफोन रिपोर्टर भागिराम चौधरी डाडु रलह । डाडु आवाज नि आइठो जे का करुँ कैख पुछ्नु । उहाँ महि फे थाहा नि हो कल । उ समयम कन्चनपुरम थारु पत्रकार कैक चिनगिलक बलबहादुर डंगौरा रलह । आब का कर्ना हो कैक मनम छटपटाहट हुइल । दिमागम बलबहादुर डंगौरा सम्झनु ओ फोन कर्नु । सर रेकर्ड करबेर का डब्नु थाहा निहो रेकर्ड हुइल चिज सुन नि स्याकठुँ कैख कनु । उहाँ डोसर रोज बनाडेल । मने फे खै का डाब मर्नुु और रोज फे कमैयनक बोली रेकर्ड कर नि सेक्नु । बिना रिपोर्टक कट्रा डिन बैठँु कैक रेडियो ख्याल कार्यक्रमक संयोजक एकराज चौधरी ह जानकारी करैनु । नि जानठुइ ट आ जाइ, बैठ क का कर्बी ट कल । मै बिना रिपोर्टक नेपालगंज फिर्ता हुइनु । यि म्वार रेडियो पत्रकारितक पहिला घटना हो । जेहिले ढ्यार बाट सिख्ना मौका मिलल् ।

यहाँ पुर्खनक कहल बाट क सम्झना आइल । नेंगो, नेंगटी रहो । गल्ती हुइठा । ना अट्यइहो । गल्तीले ट हमन सिखैठा । बाधा अइठा, झेलो । ठ्यास लाग्क गिर सेक्ठो । उठो ओ फेर नेंगो । टुहाँर सपना का हो ? कोन लक्ष्यम पुग चाहटो । आपन सपना याद करो । एकडिन अवस्य पुरा हुइने बा । यिह बाट मनन् कर्टी कार्यक्रम बनैना क्रमम मै कैयो फ्यारा डट्कर्क बैस्नु ओ फे उठ्ना प्रयास कर्नु । नि जानल काम सिख्ना जट्रा कठिन रह, सिखल पाछ फे कार्यक्रम बनैना ओट्रा लिरौसी फे नि हुइल् ।

मै रेडियो ख्यालम करिव १० महिना काम कर्ना मौका पैनु । २०६१ म जब सामुदायिक रेडियोक अवधारणा आइल ओ मध्य तथा सुदूरपश्चिमम दुईठो एफएम रेडियोक स्थापना हुइल, रेडियो भेरी आवाज नेपालगंज ओ रेडियो घोराघोरी एफएम कैलाली । फ्रिक्वेन्सी मोडुलेसन अथवा एफएम रेडियो । मिडिया सेन्टर नेपालगंजसे उत्पादन हुइना कार्यक्रम एफएम रेडियोमसे बन भिरल । रेडियो घोराघोरीमा आबद्ध होक पहिला फ्यारा एफएम रेडियोम काम कर्ना मौका मिलल् । रेडियो घोराघोरी एफएम ब्याकवार्ड सोसाईटी एजुकेशन (बेस) क नाउँसे लाइसेन्स प्राप्त रेडियो रह । घोराघोरी एफएममम थारु–नेपाली सक्कु मेरक कार्यक्रम संचालन कर्ना अवसर मिलल् । ढिर ढिर रेडियो बोली बोल्ना विकास हुइटी आइल ।

लेखक विद्वानहुँक्र कठ, लिख्ना मुस्किल नि हो, अप्न कह ख्वाजल बाट व्यक्त कर्ना अरबर हो । पाठकहुकन छुना कठिन नि हो, अप्न चाहल अस तरिकाले हुकन स्पर्स कर्ना केल अप्ठ्यार हो । तर महि लागठ, लिख्ना महा साँसट काम हो ।

थारु भाषक कार्यक्रम बनैना जट्रा साँसट रह, नेपाली भाषक कार्यक्रम बनैना फे ओट्रहँ साँसट । कइयो फ्यारा महिहँ जवरजस्ती ठिचारक बैसागिल् । अन्तरमनक आवाजम आधारित निष्ठाक पत्रकारिता कर्ना ओट्रा लिरौसी काम नि हो । उह फे मै गोरपासु नि छोर्नु । ढेर जहन लागठुइ पत्रकार प्रश्न पुछ्ना ओ किउ उट्टर डेना । तर यि नि हो ।

हर कार्यक्रम सिर्जैनासे पहिल अन्तर्वार्ता कइ जाइठ । मै केहिसे बाट कर जाइटु, वाकर बारेम जानकार हुइ परठ् । संचार माध्यमम हम्र कभु कभु बेकारक गन्थन कर्ठी । एकहोरो प्रवचन ओ दोहोरो बार्तासम् चल्ठा । शब्द जालक कवडड्ी खेल्टी रलक हुइ सेक्ठा । तर जवसम अन्तरमनक बाट नि जोरजाइठ, हृदयक बोली निकार फे नि सेक्जाइठ । पत्रकारितम प्रश्नकर्ता उट्टर डेना मनैनक हृदय छुना मेरक प्रश्न कर स्याक परठ् । जव अन्तरमनक बाट बाहेर आइठ, उ ब्याला उत्कृष्ट किसान माटीक सिहार सम्हाँर करठ् डेख्ख फे भावना उत्पन्न हुइठा । यि फे आपन कामम सफल हुइल ।

पत्रकारितम हर दिन लौव चिजक खोजी कर परठ् । जेहिले कार्यक्रम सन्देशमुुलक बनाइ सेक्जाइठ् । और क्षेत्रम आपन ज्ञान बेल्स परठ, पत्रकारितम सत्यतथ्य घटनक् जानकारी कराइ परठ् । हर मनै आपनहँ डुखी डेख्ठ । म्वारअस डुख ट के पाइल हुइ । मै गरिव, म्वार ठे कुछु फे नि हो । ज्याकर ठे संसार हेर्ना दुइ आँखी बा, चल्ना हाँठ ओ नेंगना ग्वारा बा । कठ मनै आपनठे रहल् चिज नि डेख्ठ । और जहनठे रहल् चिजक खोजी कर्ठ । कबु कबु पत्रकारितम फे अस्ट हुइठ् । आपन सिपक प्रयोग नि कैक और जहन्क नक्कल कर्ना ।

२०६० साल असार महिनासे सुरु हुइल म्वार रेडियो पत्रकारिता । मै थारु ओ नेपाली ढेर मेरक कार्यक्रम चलैनु । कठ सकारात्मक मनैन्से भ्याँट ओ छलफलसे संभावनक ड्वार खोल्ना काम हुइठा । कामम लगाब नि छोर्क आघ बहर्बो ट हर कामम सफलता प्राप्त कर सेक्जिठा । रातक डेख्गिल सपना, सपना नि हो । सपना ट डिनिक हर कामक प्रयासम रठा । रेडियो पत्रकारितक गोरपासुम मै यि ढेर चिज सिख्ना, जन्ना, डेख्ना ओ बुझ्ना मौका पैनु । जिन्गि जिना शैली, बैठ्ना टौर तरिका, आनिबानी, बटैना शैली, एकऔर जहनसे कर्ना ब्यवहार ओ और जहन सम्झना बुझ्ना टौरतरिका । पत्रकारितक यि गोरपासुसे महि लागल् जिना कर्रा ट मनैन केल नि हो । जीव जनावर, पशुपन्छी ओ प्रकृतिहँ फे बा । तराईक समथर फँट्वा, साह बर्खम अन्नबालीले भरल् उ खेट्वा एकाएक लडियम परिनट हुइना, कबु लगाइल बाली खरेरीले सुख पर्ना । पहारक टिप्पम फुलल फुला मैगर बास डेटी भरल बैसम झर पर्ना । हराभरा रुख्वाले भरल पहार मरुभुमि चट्टानक रुपम रह पर्ना । लड्या झरनक जट्राभारी बेग रह, चिमचाम पठ्रहँ सह पर्ना । मनै ब्वाल सेक्ठ ट कठि स्वाचल अस कुछु नि हो । तर प्रकृतिक बाट के सुनि के बुझी ?

कामक डौरानम जिन्गि जिआइक मस्कट बुझ्नु । और बाट का फे बुझ्नु कलसे कौनो फे कामक सुरुवाट करक लाग महान हुइना जरुरी नि हो । तर महान हुइक लाग सुरुवाटक जरुरट रहठ । सुनल बाट ओ ड्याखल चिजसे फरक रहठ अप्नहे करल काम । मै कर सेकम यि विश्वास हो तर मै केल कर सेकम यि अन्धविश्वास हो । लेखक विद्वानहुँक्र कठ, लिख्ना मुस्किल नि हो । अप्न कह ख्वाजल बाट ब्यक्त कर्ना अरबर हो । पाठकहुकन छुना कठिन नि हो, अप्न चाहल अस तरिकाले हुकन स्पर्स कर्ना केल अप्ठ्यार हो । तर महि लागठ, लिख्ना महा साँसट काम हो । सक्कुज बुझ्ना बोलीचालीक भाषा बेल्स पर्ना । आझ यि गोरपासुम लौव बाट ट कुछु फे नि हो । तर आपन करल कामक बारेम लिख्ना फे ओट्रा लिरौसी फे नि हो । ज्या जसिन हुइलसे फे शब्दके महाजालम मै फंँस्गैल बाटुँ । असिन लाग भिरल बा कि, शब्दमाला म्वार लाग पवित्र जिन्गिक गोरपासु हुइ सायद ।
सुमित्रा चौधरी
(लेखिका सुमित्रा चौधरी राष्ट्रिय खेलकुद परिषदक सदस्य हुइटि ।)

रेडियो पत्रकारिताके सम्झना

सुमित्रा चौधरी

(लेखिका सुमित्रा चौधरी राष्ट्रिय खेलकुद परिषदक सदस्य हुइटि ।)