रामराम
एकठो गाउँ रहे । उ गाउँमे एकठो टमान सुखी परिवार मनसे डुखयारीके परिवार फेन महाँ सुखी परिवार रहिस् । डुखयारीक् डुइठो छावा ओ एकठो छाइ लरका रठिस् । डुखयारीक् बरका छावक् नाउँ रहिस् अंशु ओ छुट्की छावक नाउँ रहिस कन्सु । ओहे डुनु डाडा भाइनके एकठो छिह्लाइल बाबु रठिन । बाबुक् नाउँ जुन डुलारी रठिस् । बाबु सबके डुलारु रलक् ओरसे अपन बाबुक् नाउँ डुलारी ढरले रठंै । बाबु सबसे छोट हुइलक ओरसे बाबुहे सबजे बहुट मैयाँ करिंट । आसपासके रानपरोसमे फेन छोट लरका नै हुइलक कारण डुलारीहे सबजे मैयाँ करिंट । डुलारीहे सक्कुजे महाँ मजा मानिट । टबमारेसे फें रानपरोसके मनैफें डुलारी कहिके बोल्कारिट । डुलारीक बरका डाडा अंशु बाहेर जौने टौने कामढन्ढा करल करिस् । कबु चुपाइल नैरना, खुटुरपुटुर खुटुरपुटुर घरक काम करटी रना । अक्को चिपाइल नैरना । जा पैना ओहे काम करटी रना ओ रुप्यापैंसा कमाइल करना । भेवा जुन डाइ, बाबा, डाडा घरक काम करुइया पलि बटंै कहिके खोब पह्र्र्रनामे ध्यान डेहट् । बाबुहे फेन अपन संगसंगे प्रौढ पह्र्रे लैजाइट् ।

कुछ बरस रहिके कंशुक् डाडा अंशु भोज करट । भोजबिहाफें ढुमढामसे करठंै । भोज करल पाछे डाडा भौजी डुनु जे कमाइ लग्लिस । घरम् और बरकट आइ लग्लिस । डुख्यारीफें सोंचे लागल कि–‘आब मोर घरम् खुशीयाली भरे लागल । आब महिन खासे कररा नैपरी । सब काम आब मोर बरका लौंन्डा करडारी । घरक भात भन्साफें बुह्रियाहे करहिक नैपरहिस, पटुहिया करडारी । आब कुछ कामसे सन्ठाइ मिली काँहु कहिके’ डुख्यारी अपन मनमने साेंचट । मने डुख्यारीहे का सन्ठाइ मिल्हिस । एकदम काम करटि रलक बानी रहल ओरसे डुख्यारी चाहके फेन नैसन्ठाइट् । अपने बहुट बुह्रागिल रहट टबफेन काम करना नैछोरट । आख्खर पोंगरक् रलक ओरसे डुख्यारी काम करटी रहट् ।

डुख्यारी अपन छाइक् डुलारीक लाग का का नैकरना सोंच्ले रहट् । मने डुलारीक बच्चैमे डोना साटल ओरसे डुलारीक् बुह्रुवक् घरम् काम करुइया कोइ नैरहल ओरसे डुलारीहे घिस्याके लैजिठिस । डुलारीक प्रौढ शिक्षा पह्राइ अढुरा होजिठिस । डुख्यारी छोट्टेमे डोना सटलक् ओरसे पस्टाके रहिजाइठ । अपन घरेमसे अपन छाइहे लैजाइट डेखट मने नालैजाउ कहिके कहे नैसेकट । अपन छाइहे भकभक हेरटी रहि जाइट । डुख्यारीक सोंचाइ परगिलिस । ढिरे ढिरे डोंगिल, कमजोर हुइटी जाइठ । सोंचमे डुब्टी जाइट । ओहोंर बरकी पटुहिया फेन टिनफिन करे लग्ठिस । डुख्यारी आउर सोंचमे परजाइठ । पहिले टे बरकी पटुहिया असिन नैरहे । बोल बट्कुही बहुट मजासे करे । लेउ ससुरवा खाना लेउ, माउ नैडाइ बैठो टुँ फेन खाना खालेउ कहे । लावइ लावइ रहे कि का ? आब टे ठोरिक्केमे टिनफिन करे लागल । छावा फेन पटुहियक बात लागके हम्रहिनहे अझकल टे घुरेर घुरेर हेरेहस करट । ठोरचे टेंह्र नजर लगाइहस् करट । कुछ बात कबो टे अँउकट्यारके बोलट । कैसिक सम्झैना हो यी बरका छावाहे ? छावाहे सम्झाइ नैसेकम टे पटुहियाहे टे आउर नैसम्झाइ सेकम । उ टे आउर औरे घरक सन्तान । अपने सन्तान टे नैपट्याइ ठुइँट् टे डोसरके सन्तान का पट्यैही ।

कुछ दिन रहिके ससुरवा पटुहियक ठक्कर पक्कर आउर जोरसे चले लग्लिन । साँझ बिहान झगरा हुइ लग्लिन । टब बुह््रवा डुख्यारी अपन पटुहियाहे कहट–‘सब कोइ टे सक्करहीं उठ्टीकिल राम रमैयाँ करठैं । यी टे बस झग्रक् निहुए खोजट । कैसिन मनै हो । वहाँ बरका छावाफें टोर बात लागके अंशु अपन अंश माँगटा । सब टोरे सिखाइल हो’ कहट । पटुहिया अपन ससुरुवक् बात नैसुन्के अपन कामेम् लाग्जिठिस । बुह््रवा अपन मनका बरबराइल करट–‘छुट्की छावक् जबटक भोज नैकरम टबसम मै ना घर बाँटु ना जग्गा जमिन बाँटु कहे । महिन गंगा लहाइ डेउ टबसे टोहरे चहा जा करो । मै अपन छुट्की छावक् भोज करके गंगा लहालेम । टबसे मोर कपारीक बोझ हल्का होजाइ । मने मै जियटसम घर बाँटे नैमिली कहिके डौंके लागल अपन बरका छावाहे ।’ कुछ डिनमे बरकवा अपन जनिवँक् बात लागके अपन भेवा कंशुक् पह्राइ छुटाडेहठ । अपन भेवाहे ज्यात्या बहाना लगाके गरयाइ लागठ । काम नैकरठे याह नैकरठे वाह नैकरठे कहिके खाली बहाना किल खोजे लागल गरियाइक् लाग । अंशुक् बुह्रिया घरसे अलग हुइक लाग आपन डेवरवक् बारेम बह्रा बह्रा चिब्ली खाइ लागल । अंशु अपन जनिवँक पेटीकोटमे खुस्ठल बा कहिके गाउँमे हल्ला होगिलिस ।

कुछ अँठ्वार, महिना दिन अस्टे बिट्टी गैलिन । छोट्कवक् लाग जन्नी खोजाही हुइ लग्लिन । अगुवा कंशुक लाग डुलहनियाँ खोजके हेराइ लैजाइठ । कंशु जन्नी हेरे जाइठ टब्बेहे अपन भोजाहा पक्कापोह्री खाके आजाइठ । कुछ दिनके बाडमे भोजाहा बात करे जैठंै । भोज माघके डोसर अँठ्वारके दिन पक्का करके अइठैं । भोजबियाहके सामा जामा करठंै । कंशुक् गोसिनियाँ टेंह्र ठुठ्ठुन लगैले अपन डेवरवक् लाग भोजके सामा करट । काम ढन्ढा करेबेर रहे या ओस्टहे बैठल रलेसे फेन भुनभुन भुनभुन करटी रना । लागठ ओकर मुहमे मढरी लागल बटिस कनाहस् । भोजवियाहके दिन पुग्ठिन । भोज ढुमढराकेसे बरकी बरका करबे नैकरठैं । रिसक्मारे पठ्लहरिनहे फेन घिनापुची खवाके पठाडेठैं । भोज ओराइठ । कुछ अँठ्वार बिटट् कंशु घर फुट्ना बात करे लागठ । नेंगट घुमट जबफें घरे फुट्ना बात करठ । डुख्यारी बहुट डुखी होजाइठ । ‘अरे छावा भरखर टे कंशुक भोज करली अब्बेहेसे टै घर फुट्ना नाउँ लेहे लग्ले । घर कै डिन चली रे । कुछ डिन आउर रुक्ले ।’ कहिके सम्झाइठ । अंशु कुछ डिन रुकट । घरम लराइ झगरा मच्जैठिन । बरकीक् ओ छोट्कीक् झोंटी नक्नकौवर झगरा होजिठिन । झगर हुइलक बिहान बरका बिन्ना बोल्ले सक्करही डेहरी फोर डेहट । डुख्यारी मै रहलसम घर फुटे नैडेम कले रहे मने उ बात गलत सावित होगिलिस । अपन बरका छावक् बानीसे नैसेकल । आखिरमे छावनके घर फुटे लग्लिस ।

घरमे घर फुटाही मचजैठिन । बरका गाउँमे घर बाँटे चलो कहिके जनाइ चलजाइठ । घरबार फुट्ठैं । घरक सब सामान बटिया हुइठिन । नोन बेसारसे लेके डेहरी कुठ्ली टक बँट्ठैं । कुछ सामान बाँटेबेर फेन झगर होजिठिन । बरकी कहट ‘यी सामान टे मोर लैहयरिक डेहल हो । मै यी सामान बाँटे नैडेम । झेगरी भेंरीफें मोर डैजाहा हो । यिनहे अक्को बाँटे नैमिली ।’ कहिके कुछ सामान नैबाँटे डेहट् अपन लैह्यरसे लानल । बचलकुचल सामान गाउँक मनै बँट्ठैं ओ चलडेठंै अपन घरे ओर । घरे जाइबेर डग्रीमे बट्वाइ लग्ठंै बरकीक् बात । ‘यी घरक बरकी टरनी कट्ना झगराहा अपनही बर होके अपनही घर फोरना । नैकि मै भारी हुइटी मोर छोट मनैनहे सिखैना फर्ज होवइ । असिन ना करहो ओसिन ना करहो । इ टे उल्टे कोल्काहा करक सिखैना । भारी मनै कोल्काहा करही टे छोट मनै का करहीं । भारी मनैनके बानी जरुर सिख्ही । जटबर जट झग्राहा रना अइसिन जनेवाँ टे मै डेख्ले नैरहुँ ।’ कहिके गाउँक मनै बट्वइटी अपन अपन घरे ओर चलजिठंै ।

सबजे अलग अलग हुइठंै । बरकी बरका एक ओर ओ छोट्की छोट्का एक ओर ओ डाइ बाबाफें छोट्कीन ओर अइठंै । बरकी झग्राहा बा कहिके हम्रे बरकान घरे ओर नैजाब । छोट्कान ओर जाब कहिके डाइ बाबा छोट्कक् ओर अइठैं । अपन अपन घर बैठाइ हुइलेसे फेन रिस नैमरल रठिन । बोलचाल नैहुइठिन । सब कामडाम आपन मनका करठैं । आब किहुसे झगरा नैहुइलेसे फेन पहिलेक रिस मेटल नैरठिन । बोलचाल पूरा बन्ड रठिन । एक डिनके बात हो । बरका कन्ढामे हर बोक्के खेट्वा ओर जाइट रहे ओ बरकी बेन्ठीक धान लेले अपन गोस्यक् संग जाइट रहिन । ठिक्केपर छोट्का ओ छोट्की अपन घरे ओर जाइट रहे । बरका ओ छोट्कक् डुनु डाडा भैयाके ओ डेउरिन्याँ जेठिन्यनके डग्रीमे भेट होजिठिन । बरका पह्रल लिखल नैरहट टबफेन–‘कहाँटक रिसाइल रना हो भैवासे, भैया हो एकडिन टे बोल्ही परि । नैटे कसिक काम चलि । आखिर उ मोर भैया हो । हमार अक्के डाइ बाबक खुन बा । एक डिन टे मिल्के बोल्के जैही परि ।’ कहिके बोल्कार मारट–‘रामराम भैया’ कहट । भेवा बहुरिया रामराम नैकहिके अपन घरे ओर चुपाइल चलजिठंै ।

भेवा अपन घरे जाके बहुट सोंचट । ‘आझ बहुट डिनके बाडमे डाडा रामराम कहल, बोलल । मने मै बोल्बे नैकरनु । रामराम फें नैकरनु । मै टे डाडासे रिसाइल बटुँ, मने राम भगवानसे ठोरे रिसाइल बटुँ । एकचो रामराम कहि डेटुँ टे का हुइट् । डाडा बरवार बा टबफें महिनसे बोलल । बोले परना टे मोर हो । मै छोट होके फेन नैबोल्नु । पह्रल लिखल नैहो टबफें अट्ना समझदारीसे बोलल् । मै गन्जहुवा बोल्बे नैकरनु ।’ कंशु सोंचट् सोंचट् हैरान होजाइट । कहिया जाके रामराम फर्काउ कहिके सोंच्टी रहट् । आझ टे जैहि परि महिन बरबट्टीक सरबट्टीक । राम रमैयाँ फर्काइ परल कहिके आपन डाडाहे राम रमैयाँ फर्काइ चलजाइठ । जाके अपन डाडाहे कहट–‘रामराम डाडा’ । डाडा कठिस रामराम । कंशु कहट डाडा उ डिन टैं रामराम कले मने मै रामराम फें नैकनु । टबमारे मै रामराम फर्काइ आइल बटुँ । बोल्ना नैबोल्ना अपन ठाउँमे बा मने रामराम कना डुइ शब्द फें मै कहे नैसेक्नु । बरा कसिन जुन लागल महिन । टबमारे मै उ डिनिक रामराम आझ फर्काइ आइल बटँु । टब डाडा कठिस । ठिके बा ले बैठ, पानीवनी पिले टब जाइस । कंशु अपन डाडक्ठन बैडठ् । कुछ बेर बातचित करट ओ अपन घरे आजाइठ ।

उ डिनसे डुनु डाडा भेवा ओ जेठिन्याँ बहुरियक् रामराम रमैया हुइ लग्लिन । सडा सडाके लाग बोली चाली हुइ लग्लिन । रिसराग हेरागिलिन । एक डोसर प्रति मैयाँ प्रेम होगिलिन । टरटिह्वारमे बलाइक बलौवा हुइ लग्लिन । राम रमैयाँसे बोल्ना शुरुवाट हुइठ । जट्ना भारी या छोट रहे राम रमैयाँ बिना करले बातचित शुरु नै हुइठ् । रामराम, नमस्कार, नमस्टे सब बोल्ना सुरुवाट हो । टबमारे रामरामसे बरा कोइ नैहो । राम रमैयाँसे डिनके सुरुवाट हुइठ् । धन्यवाद ।
दुर्जन कुमार चौधरी
कैलारी ६ कैलाली