रौना

शेखर दहित
३० असार २०७८, बुधबार
रौना

रौना
बेफ्ना बुबाह छुट्यइना मुस्किल परल । अन्सारसे हुँकार गिज्रार दाँत डेक्क बोल्कारडर्नु । उ फाँटल हेल्का टङग्र टहँै । चिप्रार आँख, भाँउ उप्पर सर्कैटी, उ फें मोर बोलि बिचार डर्ल काहुँ ।

अ ऽऽ रे फग्वा नाटि हुइटो ? इन्डियासे आइल बाट पुछल रहैँ ।

हाँ, बुबा ऽ, काल सन्झ्याक घर पुगल रहुँ ।

मोर इन्डिया गैलक ठिक्क एक बर्खा पुगटह । पोरसालसे बेफ्ना बुबा आउर डुब्बर बिल्गटहैँ । गालक मास जम्म चिम्सा गैल रहिन् । आगक डाँट टुटल कक्वाहस खबड्डी खबड्डा बिल्गिन् । उहिँन रटोंझिफें लाग गैल रहिन । हुँकार जवानिक बाट सुन्लक, आजकाल ट खिस्साहस लागट ।

यि सालफें हुँकार लाग इन्ड्यासे बन्डरछाप खैनिमाँखुर, एक पोक्या पौह्रा लान्डेहल रहुँ । उ बन्डरछाप माँखुर महामन पराई । उ कहैँ, ‘हाँ ऽ नाटि यि माँखुर, महाडम डेहट । और माँखुर ट खाइलहस नैलागट । चोड्गर लागट कहैँ । पोक्यक भिट्टर चुन फे डारल रह । और माँखुरसे उ डान्चेँ झरगर ओ मीठ बास महक ।

माँखुरक पोक्या डेख्क बेफ्ना बाजेक मुह चहकार हुइल रहिन् । हेल्का टङग्र छोर्क, पिखाहीँ खोँस्टि, मोर बाट ओनैल । साइड माँखुर खाई नैपाक, उ बहुट टरसट टहैँ ।

पोर्हुक सालिक टुहाँर लान्डेहल माँखुर कयौ महिना खैनु हेरो नाटि, बर्खक जोरभर नैपुगाई सेक्नु ऽ..

हुँकार बाट ओनाक ढिरढिर मै फे हाँस्क ढ्याबर बिच्का डेनु । आउर लौव खबर का का बा ? पुछल रहुँ । मोर बाट सुन्क, मन भोहर कराइल रहैँ ।

का बटाँउ नाटि..ऽ , बटैलसे आपन छावा पटोइह्यक फट्रङ्ग बटाईहस हुइट । उ ढ्यार बाट नैबटाइ खोज्नै । मै बुझ्डर्नु हुँकार पिरबट्ठा । उ बहुट हेलहा होगिल रहैँ । पटोइह्या फुट्ल आँख डेख नैसेकिन । छिछि ऽ ऽ..डुर्र डुर्र कराईन ।

अर ऽ का कर्बो हो बुबा, सब्के हाल अस्ट बा । मै इन्ड्यम करल डुख, हुँकार डुखम खसम्वार खोज्नु । म्वार डुख सुन्क हुक्हिन कुछ राहट मिल्लिन् काहुँ ।

हुँकार जवानिक बाट आँेनैटि मजा लाग । मेरमेरिक खिढा सुनाई । ओइन्क नाँच कर गैलक बाट सुन्क महा चौकस लाग । डोसर गाँउअस हमार गाँउम फें नाँचखोर कैक चम्पन करैँ हुँ ।

नपरोसक गाउम सोर्ठि, बिर्जाभार, सटलसिङ्ग रज्वा, बिरबल मोहनी, रानी सरङ्गाक नाँच करैँ । कठ्घोरि, बर्कानाच, छोक्रा, डिननच्वा, सिङ्गरु सब मेरिक नाँचखोर कर्ना चलन रह ।

बेफ्ना बुबाहुक्रभर रामझुम्मर नाँच करल बाट सुनैल । रामझुम्मर नाँच, राम ओ सिता के खिस्सम बनल रह । रमायनक खिस्सा हुईलक ओर्से ढ्यार नाँच करुइया ओम्नह पाठ पैलरहै । राम, लछुमन, सिता हुकन्क पर्यार ट हुइनै हुइना हुईल । डोसर पाँजर रौना, मरिच, कुम्भकर्ना, मन्ठरा, रज्वा जनक, सुग्रिप, हनुमान जिक पाठ सब्जे बट्ल रहैँ ।

साइड जब्बर, हिरगर जिउ, ठुलठुल पख्रा, ओ बोलि फें डरगर हुईलक ओर्से बेफ्ना बुबाभर रौनक् पाठ पैलरहँै । उ जट्टिक ढेँङ्ग फें रहैँ । उ रौनक पाठ्म एकडम सुहाइल बिल्गँै हुँ । जब उ रौनक डसमुहा वाला मुकुट घालै ट हुँ और छन्डिक डरलग्टिक बिल्गँै । मेर्रिक लग्घ बैठल लर्का ट पिर्का छोर छोर घिँघ्याइट हुँ ।

ढ्यार लर्का हुँकिन डेख्क साटो फें घल्ल हुँ । उ जबानक् रौना, जिहिन डेक्क मनै ठर्रठराईट, आझ आपन सुमरिम आपन बुढापक डिन गन्टि बैठलरहैँ । आज आपन नाटनट्कुरसे फें हेलहा होगिल रहैँ । नाँचखोर कैख डुख्यारि मनैन राहरङ्गिट कराइ, आझ नाँचक एक्ठो पाठ करुईया आपन पर्यारसे अल्गट्ट हिगर्वा पाईल बाट । उ आपन मैगर छावा पटोईह्यासे फे उठ्ल्लु होगिल रहैँ । बैराग लग्टिक हुँकार डिन, उफ डेखुईयन सप्पावन लाग ।

डुब्बर जिउ, डुगडुग बुह्र मनै कहाँसम काम कर सेकहि । काम कर नैसेक्ठ्या कैख आपन पटोइह्यासे हेलाहा रहैँ । आपन जन्निक बाट ओनाक छावाफे डेख नैसेकिन ।

रानपरोस्क केक्रो हेल्का टाँग डेना, केक्रो लस्री बटडेना । बेन्ह्या बट्यइना, केक्रो पसपौहान्क नाँठ, छर्कि, गर्याला बटडेना कामम उ आपन खुसि खोँजट । निब्बर जिउ सेक नैसेक औरक काम कैख आपन पेट पल्ना हुँकार बज्बुरि बन्गैल रहिन् । छोट छोट, मसिन मसिन काम कैख आपन पेट भरक परिन ।

महिन पुरान मनैनक बाट ओनाइटि मजा लग्ना । उ डिन फे बेफ्ना बुबाक जवानिक खिँढा करल बाट ओनैना लागल रह । ढिरसे बाट उड्गरा डेनु ।

बिचारा आपन मनक बाट किहि सुनाई पैहिँ । ढ्यार बाट ट उ आपन मनम डबाक रहि जाइठ । आपन नट्या नटिन्याँ खेलैना उमेरम आझ उ अलगट्ट हिगर्वा पाईल बाट । एक डु अर्टि लगैना ब्याला, आझ औरक अर्टि मानक पर्टिन ।

बुबा हो ऽ‘ टुहिँन काजे सबजे रौना बड्डो कठ ?

टु फे नाटि ऽ.., पिअर डाँट गिज्रैटि, उ जमानक बाट ऽ उ लजाईहस कर्ल । मोर करक बल हुँकार उपाइ नैचल्लिन । उ डिन फें आपन बिटल खिस्सा सुनैल ।

हेरो हमार नाँच मन पराक डुरडुरसे मनै नाँच बेढ्प बढाइ आइठ । उ बेला राटभरिक टिन चार सौ रुप्या लेजाए .ऽ आमाबर्दिया, रम्पुर्वा, बंगालीपुर्वा, खुसलपट्वा, ठाकुरड्वारासे आइठ । मल्ह्वारा बनगाँउ, अमौरि, भजनी, घोरिघोरा, कैलारी टक्के मनै नाँच लेह आँइठ् ।

उ कहैँ, उ जुबाना हमार रह नाटि । केक्रो डरसे डबकक नैपर । चिरैपन्छिहस जहाँ मनलग्लसे डैना फरफराक फुर्रसे उरजाइइ । चिटिङ्गा घाम रह या डरकल पानि, हमन कोइ रोक नैसेक । आपन मनक रज्वा, हम्र खुड रहि । मनम केक्रो छलकपट नैरह । बर्खाबुँडिम हाठय्पाल्या सब जहन सखाइ । डुख्यारि मनैनक डुखम मलहम लगाइ । मनम लागल बाट, लिरौसिसे पुरा करि ।

एक बाटम भर उ मन भोहर करैल । हुँकार सङ्घिक ढ्यार जसिन गोचन ढर्टिलोक छोरसेक्ल रहिन । हुँकार मनम, गोचनक लाग रहल मैया अल्पत्र हुँकार आँखम डेख्क अन्टाज लगाइ सेक्जाए ।

उ कहल रहै, बिचारा, लौटन्वाँ भैया, आपन उमेरसम फें माना खाइ नैपाइल । उ हनुमान जिक पाठ रोज्ल रह । मनैफें हिरगर रह । फहर््वा खेलैलक काहुँ, बल्गर फख्रा रहिस् । खटियम बनाइल संजिउनि बुटिक पहार, ट उ लच्चसे उठा लेह ।

साइड बन्डरभर्या हो काहुँ । रामके खबर लेक सिताजिह खबर पुगाइ लंका गैलरह । लंकक सेना पकर्क ओकर बन्कसिक पुछिम आग लगा डेलिस् । भड्र्याक भड्र्याक एहर उहर कुड्ग लागल । उहिन डेख्क सब मनै होहल्याइ लग्ल । आपन सोङ्ग डेखैना चक्करम बिचारा, बन्कस ओरैलक भेउ नै पाइल । ढिरसे ओकर पुलिस्टरक भिट्रि अँगुछम सुलुग गैलिस् । बुटैटि बुटैटि सब ट ओकर चुट्टरिम चपट गैलिस् । डोसर बिहान सारा चुट्टर ट फोक्टा पर्क पाक गैलिस् । बिचारा ह्याग मुट नैसेक । महाहट्या हुइलिस् । मुस्किलसे उहिन खट्यम डोला बनाक गाँउम लानल रहि ।

ओस्ट खिँढा भैसोरान बड्डोक हुइल रहिन । उ ठुल ओ लड्गर रहैं । उ हेक्लाइट । श्रीराम कहक परिन ट उ सि सि..सि..ऽ सिरि राम कहैँ । ढ्यार बोलक नैपर्ना ओर्से उ सुट्ना कुम्भकरनक पाठ अगोरै ।

हुँकार पाठ अईलिन । उ राट ढ्यार जाँर पिक खटियम सपर्ल निडागइल रहैँ । खोब खिट्कोर्लिन । उ चाल नैकरट । सुटल खटिया सहिट नाँचक मेर्रिम उठाक लैगिल टब्बुफें नैउठ्ल ।

खिट्हर खिट्हर मनै, खटिया टनिक उप्परसे झटक डेलिन । खटियक् सिरैपाटि, पावा सब टुट्क अलग होगिल । उ अभिन चाल नैकरँै । नाच हेरुइयन खोब हाँसठ । उ निडाइल भेख ढर्ल बा, कैख खोब खिट्खोरिन् ।

बिचारा बड्डोक टरक साँस टर, उप्रिक साँस उप्पर अट्क गैल रहिन्, हमन का पटा । महाबेर पाछ जब साँस अइलिन ट महाजोर ढिकगैल रहँै । उ डिक्यइटि, खेलि मोर लाँ., खेलि, बहान्चो ऽ आपन पगरि ओगरि ओहैं उजार डेहल । नाँचम टकरपकर होगैलिन । उहिन सुफ्लैना कर्रा ।

नाँच हेरुइयन गुर्रगुर्राक उठगैल । आपन आपन ठाँउ बैठ जाओ कैख अर्जि कर्ना कर्रा । उ राट्से, उ पाठ टिलाक कैडेहल ओकर बडलम पर्डा टन्ना सहजे काम अगोरल रह ।

बरा मुस्किलसे फुस्ला फुस्ला बडलपुर्हान जग्वा भाइह, उ पाठक लाग टयार करैल हुँ ।

उर्रिहान मंगलु अलारि रह । मोछडाह्री भर्खर भौँराइ टहिस् । उ गोर्हर ओ पाट्टिर जिउक रह । महामल्लारसे आपन आङ्ग खिउलाए । उ नच्नम महा सिपार रह । उ सिटक पाठ कर ओ नचिन्याँ फें बन ।

मुर्डासंख घोट्क ओकर अन्ह्वारम लगाडेहिस् । उप्परसे चक्मकैना चाम्पियन घँस डेहिस् । गैँसके ओज्रारम महासुग्घर, ढकढक उज्जर बिल्ग । सबजे उहिन, यी भर जट्टिक लवन्डि हो काहुँ, कहैँ ।

डिन उन्के गाँउक् ठँर्यन रेहो रैहो हेर आइस् । राटिक घसल मुर्डासंख डिन्क भुरेभुवर बिल्ग, ओकर छुटैना कर्रा परिस् ।

हमारठें नाँचक् सब सामाजामा रह । गैँस, सपर्ना मेरमेरिक किरिम कजरा, छन्डिक छन्डिक मुखौटा, जोगिनके लट्टा, मृर्गक जिउ, रौनक मुरि, हनुमानके गडा, बाँसक भोन्डिभोन्डा, डलबाडर, पर्डा झन्डरमन्डर बोक्ल डेख्क चारुवर नाँचक बास फैलजाए ।

डिन बुर्टिकि ठस्ठसह्यँट बगालके बगाल ठँर्या बठ्न्याँवन सकबगाइ लागठँ । किउ कट्ठहि लहर््या टिस्लाहुर चिन्डिबिन्डि लर्कनक लाड लड्ल ह्यार आँइठ ।

हालि बर्खासे उँच्यईटिकि राहरंगिट कर्ना ब्यालो रह हमार । महा डुुरडुरसे हमार नाँच बन्ढाई आँइठ । हमार नाँच फें बटोल जिल्लक नाँचहस चट्कल रह । उठल पैसासे कबुकाल चुकि फे खाइ । आउर बचल पैसासे बहराइचँ, गोन्डा, टिकुनियाँसे नाँचक लाग, सपर्ना बस्टो लिइ । ढ्यार जसिन किरिम, कजरा, पाउडर, चुरिया गुरिया, फरिया, लेहङ्गा, डलबाडर बनैना कपरा लिहजाइ ।

बाट बटैटि बटैटि बेफ्ना बाजे, चौकस मन भोहर करैल । साइड आपन उ डिन आज फे समझ्क हुइहिन् । आपन जुगजमानम करल सब मेरिक खिँढा, कबु डब्निभिर्या खेल्लक ट कबु हाँसिमजाक कर्लक । आझ अलगट्ट झोप्रिम डुब्बर जिउ लेक डिन गनक पर्ख हुइहिन् ।

आँखक आँस आपन चिम्साइल आँखिम पचाइ खोज्टी खोज्टी नाकसम डन्ड्या गैलिन । नाक स्वाक्कसे उप्पर साँस लेटि आपन करमह सरप्ल ।

आझ यि डिन डेखक लाग भगन्वाँ महिन बचैल बा, छोटभर लर्का मुअक डरैबो, सारन सयान हुइहि ट मुआईक डरैबो आपन जन्निनक गोन्यम खुँसुट जैहिँ कहँट ।

बेफ्ना बाजेक बाट, मै अन्सार डर्नु । हुँकार आपन सहारा छोट्का छावा पटोइह्यक बाट सुनाइटहैँ । हुँक्हिन डुगडुग बुह्र हुइलम अलगट्ट हिगार डेल रहिन् । हुँकार बाट सुन्क, बाट अन्ट फरकाइ खोज्नु । हुँकार डुखपिरा सुन सेक्ना, मोरठें फें हिम्मट नैरह ।

आउर रौना बनबेर, मनैनसे खोब बाट सुन परल हुईना, बुबा ? ऽ

बेफ्ना बुबा डान्चे अप्ने आपह सम्ह्रर्ल । म्वार डेहल माँखुरक पोक्यासे बिरा माँखुर मेठ्टि, रौनक पाठ फेर्को सुनैल ।

अर नाटि, का बटैना हो .ऽ हमार पालिम ट माइकवँइक नैरह, आब जुबानाहस । टोंटा फार फार बोलक पर्ना । पाठ अन्सार, कबु नरम ट कबु गुन्ज्रक पर्ना । म्वार ट सड्ड बोलि ढोढ्र्या जाए । पुरा घ्याँचा बैठ्जाए । ढुढ्या कोक्निक ठ्वाँठा किम्भोँरु ट बलटल बोलि सप्र ।

उ कहँै, बठिन्यन ट हुँक्हिन डेख नैसेकिन हुँ । सिताह हारक लैजाईबेर बुह्र्या उह्र्या खोब सरापट । ‘मर्जा डहिजरा, पापि रौना, राँर्या ऽ यि हालि मर्जाइट..ट ।

मै फें का कम, लच्चसे सिताह कन्ढम उठाक लैजाउ । उ खोब फिँफ्याइ । हुक्हिन छटपटाइट डेख्ख मनैन सोग लागिन काहुँ । यि पापि रौना कहँठ, किउ ट मकैक खुख्री नाँचक मेर्रिम फकाइठँ ।

का कर्बो नाटि, म्वार पाठ ओस्टह रह । आउर रिसहा अन्ह्वार बनाइकपर । नाँच हेरुइया ट मुहमुह बिज्लि डागडेहठँ ओ ठुँकट ।

डिन्क मेहरि मनै, यिह हो रु रौना बनुईया ठारु कहठँ । राम लछमन बनुइयनठे भर बठिन्यन नुक नुक भेट कर आईठँ ओ खैना चिजबस्टो फे लान्डेहठँ । महिनसे ट सबजे, लर्कासे बुर्हाईल मनै सब डराईठँ । बोल्ना ट डुर म्वर लग्घ नै परठ ।

बुबा कहँठ, हमार गाँउक बठिन्या फें डेख नैसेकट हुँ । सब गोचनक भ्वाज होगैल रहिन, किउ ट नाँच करबेर उर्रहार उर्रहार लानठँ । मोर ट, बन्टि डगर बिगर जाए । यि रौनक पिठिम के छाइ सौपि कहट । बरा मुस्किलसे बिच्घराँन अगौहा बुहर््वाह जरावर सखर सखर डुल्हि भगाइल रहुँ । का कर्बो मोर भाग अस्ट, टुँहार बुडि फें महिन अकेलि छोर्क लाल मोरै लेह चलगैलि ।

उ आपन मनम, गाँठपरल, भुँरयाइल डुख सुनाइल रहैँ । लग्ढार सात बरस ठाकुरबाबाक मन्डिरम जल चर्हाक जर्मल छावा फें उहिन हिगार डेहल रहिन् । सड्डभर पटोईह्या, यि बुह्र्या काम ढन्ढा नैकरि ओ मिट्ठ मिठ घिँच्च खोजि कैख बाट लगाइन । छावा फें आपन जन्निक मट्टा लागगैल रहिन् ।

जिम्डर्वक गारिभुँवा सह सह, बरामुस्किलसे डु टिन पट्या माटि जोर्ल रहुँ । आब ट जलमभर जिम्डर्वक सिर्वम बैठ नैपरि सोँचु । मोर फें आपन घर रहि, आपन घरक कोरैबाटि मै कसम सोँचु । एक्ठो सुग्घर घर रहि, जहाँ मै अरामसे सन्टाइ पैम कहुँ । मजामजा सप्ना डेख मिलि कहुँ । म्वार छावा पटोइह्या बुर्हैटिक, टेक्नि बन्हि सोँच्ल रहुँ । मोर फें आपन नाट नट्कुर रहहि । बचल उमेर ओइन खेलाक जियम कहुँ । आझ मोर नट्या खेलैना ट डुर, यी झोप्रिक लग्घ आइ नैडेठ ।

नाँच हेरुइयन ट ठिक रह, मोर पाठ डेख्क सरापैं । आझ आपन खुनपस्ना, अपन सग्ग छावा, यि पापि रौना बड्डो, आपन कर्लक पाप भोगटा कहँठ । मोर मुना डिन मनाइठ । मोर नट्याह फें उ रौना बड्डोक झोप्रि ओर खेल जिनजाईस कैख सिखैँठ ।

आझ नट्या फें आपन डाइबाबक् मट्टा लाग्ख रौना बुह्र्वा कहँठ । उहिन रौनक माने पटा नैहुइस् । डाइबाबक् मुहसे सुन्क, आझ उ फें पापि रौना बुह्र्वा कहट ।

उ बेला नाँचम करल पाठ, आज महिन एक्ठो रौना बना डेहल । मोर भिट्टरक आपन चरित्र सड्डक लाग भिट्टर डब गैल । मोर घर, मोर पर्यार, महिन रौना बनाडेल । रौनक् भिट्टरक रहल ज्ञानगुन, जिन्गिभर करल मिहनट, आपन पर्यारक लाग करल डुख, चाहे रौनक् पाठ करबेर रह सब भिट्टर डबाडेल ।

बिचारा भैसोँरान बड्डो गोँचा, हुकाँर फें साँस नैअट्कटिन ट कुम्करनके पाठ कर नैछोर्ट । का पटा, हुँकार फें मोरहस डसा रटिन कि । सारे बुह्र्वा डिनभर सुटट केल सुटट, काम ढन्ढा नैहुइस कटिन् । कुम्कर्ना बड्डो कटिन सबजे ।

घामपानिसे जुझ्टि, साँप गोजरसे बच्क उच्याइल, सँरसोंटल जिउ । उ बेला मनह राहरंगिट कर्ना, सब जहनक मन चौकस बनैना । डिनडुख्यारि, गरिबन्क मनम नाँचखोर कर्क चहक लानि । नाँचक बहानम मनैन हँसाइ । भोहर मन चहकार कराइ । रौना पापि लौसे कहैं, महिन आपन पाठ कर्टि मजा लाग । जिम्डर्वा, मलिक्वक् गारिभुँवासे, सटावा पाइल डिनडुख्यारिन्क मन चौकस डेक्ख मनम फोहि उठ । आझ यी रौना महिन सड्ड भर, भिट्टरसे कच्कचाक घ्ँयाघा डाबट । साँस बुजट । जिउ छटपटाइट । ना ट फोँफरसे साँस लिह डेहट, ना ट जिए डेहठ ।

उ कहँठ, बन जरट डेख्जाइठ नाटि, मन जरल के डेखि ? मोर आपन खुन ट महिन चिँन्ह नैसेक्ल, औरक बाट का बटैना । उ भगन्वाँसे पराठ्ना करैँ । हे भगवान, हालि महिन फें मोर जोहर््यासङ्घ उप्पर लैजाइस् । उ आपन जिन्गिसे लरट लरट सौँस्याट गैलरहैँ । उ आपन साँस सड्डक लाग रोक्ना कोसिस करैँ । सड्डक लाग । जय गुर्बाबा ।
शेखर दहित
बह्रैयाताल बर्दिया

रौना

शेखर दहित