गरढुरिया बरापु

शेखर दहित
३१ असार २०७८, बिहीबार
गरढुरिया बरापु

गरढुरिया बरापु
जन्गर घर । हमार बुडुक् पाँच भाइ छावा, टिन छाइ । सब फुइन्के भोज डुर डुर गाँउमे हुइल रहिन् । बरा मुस्किलसे डुइ टिन बरस पाछे टरटिउहार पार्के पौन्हिखाइ अइठैं ।

बेंट मसे मोर बाबा मंल्हा, सब्जे डंग्वा कहैं । डाइह दाङ्ग सुखौरासे भोज कर्के लन्लक् ओर्से हुइ साइड । और कुछ हुइकलसे महिन पटा नैहो । बर्का बरापु किस्नय खेलैलक् ओर्से सब्जे किसन्वाँ कठ । हमे्रफे किसन्वाँ बरापु जो कहि । बचल टिन जे । बडलपुह्र्या । फट्पुह्र्या ओ डुर्गौहा काका रहैं ।

मोर पिठिम् चार डिडि, बेंट ओराइल्मे मै जल्मनु कटि । सब काकन्के टिन टिन ठो मुसन्डै मुसन्डा । ढेर पाछे जल्मलक ओर्से हुइ मै और डाडुन्से ढेर छोट रहुँ । घरक् डुलारु होके, ढेर अर्टि ढँन्ढा महिन उसारक् परे ।

किसन्वाँ बरापु सब जहन काम फँट्ल रहंै । मोर पिठिम् एक बिससे उप्पर भेँरि सर्हेना रहे । केउ गैया गोरु हेरिंट टे केउ भैसिन्याँ । बर्खाभर मोर छोट्की डिडि सुँअर हेरक् परिन । सक्कारेसे लैक डिन नै बुरट्सम अपन अपन कामम् फाँटल रहि ।

टरटिउहारमे बरा मुस्किलसे मिठमाठ खाइ मिल्ना । घरमे लेहरा भर लर्का । पाँचगुँइ काका काकी । एक जोहर््या बुडु बुडी । उप्परसे रानपरोस, गैगोट्यार, नाटपाट ठप्पन । उफें कोन्टि अन्सार बठा बाँटल रना । खुडिक् कप्वा, कँज्वा खाइट खाइट मै डट्कर जाउँ । साह बर्खम् टे आउर चारुवर गिजगिजफें लग्ना ।

डाइ, काकि हुँक्रे सब्जे साह बर्खा मिलामिला पुसमाघ, फग्नि मिलाके भन्सा बट्ले रहंै । अपन भन्सक् पाला सारा नोन, टेल, पिप्पर, हर्डि बठा लागल रहिन ।

एक बेर बर्खामे पटा पइठुँ । घरम् भुँखाही परल । मोर डाइक् भन्सा रहिन । सबलर्का हमे्र भुँखले पेट पकर्के रुइ । हमार डाइ बट्लालेले घनि उ कुठ्लिक् आन हठ्लाइ टे कबु उ जब्रा हठ्लाइ जाइ । काका काकि चिन्टासे झोँक्राइले । किसन्वाँ बरापु बेफिकर जाँर पिके बहरिम् सुटल् । सुअर चोँच्चाइहस् घ्वाँर घ्वाँर नाक बोजाँइठ । किस्निन्याँ बडाइक् सकसकि उढ्याइल रहिन ।

यि घरम कबु नैजुहैहिन, जलमभर मरमर साहबर्खा घामपानि सहके कामकर्बो, कब्बु घिच्चे नै पुग्हिन । गर्याइट गर्याइट हमार डाइह ढँगेस डर्लि ।

भन्सर्या फें टे जानक् पर्ना हो डाल चाउर ओराइटा नइकि कम बेल्सु । बट्लक बट्लक भाट पकाइ, छिच्छालेडर कर कर खैलक आब अपन डाइक् बु….खाउ ।

डाइक् मुहम्से एक्को जवाप नैनिक्रलिन् । डाइ घनि उ घर टे घनि उ घर खौरहिक् लाग डाँट गिज्राइ जाइ मुले कहुनै पैलि सब्के ओहे डसा । बपरा बुडुक् कर्रा ।

किस्नय खेलाइ नैसेक्लेसे टे छोर डेना हो, ठट्याइल ढानपिसान सब महजन्वाँहे सौँपहि सारन । गनगनैटि बाहेर निक्रल । उ डिन बर्खा लगाइ कुइ नै गैैंलैं । घारिक् पसपौहा घारिम् पंैरा खाँइट । घरम् एक मेरिक टकर पकर माहोल बन्गैल रहे । सब्जे एक डोसरके बाट काटे लग्लैं । छन्डिक छन्डिक चिब्लि चिब्लक बाट निक्रे लागल ।

सन्ल्हि काकि, नाटे मजा जरावर मिले, नाटे मुह भर मार । यिहिसे मजा टे गोरु भैसिनके बटिन, कमसे कम पेट भर खाइ टे पैठैं ।

खन्ल्हि काकिक् बोल फुट्लिन, खोट्या चोट्या पकापका घिच्चहि, यि मनै भर मरमर राटडिन कामकेल कर्ना ।
जहाँ पिप्रा वहाँ बयाल, जहाँ कंगाल वहाँ बबाल, पुरान कहकुट बा । रैहो रैहो करे लग्लैं । आब खैनापिना छोर्के कोन्टि कोन्टिक झग्रा बाँझ गैल । सब काकन् अपन गोसिन्यनके पर्गा लग्ना । मोर बाबा झग्रा नाखेलो रु कटि छुटैना ठिक्के ।

किस्निन्याँ बडाइ बाबाहे, टुँ फें ओस्टे टे बटो मेहरचट्टा, अपन जन्निक गोन्यँम् घुस्टल रहहिओ…। उहर भागो बाबा ना जवाफ होगैलैं ।

ठिक्के बेला बुडु आँढा गँन्ज्या चाउर बोक्के अइलैं । बुडुहे डेख्के सबजे चिमचाम होगैलैं । ज्या हुइलसे फें सबजे बुडुक डब मानिट । बुडु डाइहे गँन्ज्या डेटि, ले हालि भाट पकाओ यि लर्कन खाइक ड्या ।

डाइ गँन्ज्यालेले भिट्टर पेल्लि, लेहराभर हमे्र डाइक् पाछे पाछे लाग गैलि । भँुखक् आग सब लर्का टठिया, खोर्या लेले लेले स्याप लाग गैलि । ओहर भाट बँट्के नैपैटि सस्ँसा छुटगैल रहे । भाट खौक्नासे पहिल डाइ सबजहन भाटक् मारक् पानि डेलि । भुँखक् आघे गुल्लर पाके कहेहस टट्ले पसाइल पानि चोँगिम डहटि पिअलके याड आइट । खौरहि नैपाइटसम, ढेर डिनसम आढा गँन्ज्यक् चाउरमे खुडी मिलामिला डाइ पाटिर मार बनाके खवइलि ।

बुडुक् किस्नय छोर्लक् एक्क् बर्खम् भुखाहि परल रहे । किस्नय नै पाइटसम किसन्वाँ बरापु जाँर पिइपिइ खोब गुँन्जे्र । बुडुबुडीहे फुट्ले आँख नैडेखे सेके । एक्क बरसमे किसन्वाँ बरापुक् ढेर सौँकि टिर्ना रहिस् । महजन्वन् खोबसे हाल पठाइस् । कहुँ जरावर लेलक् टे कहुँ पैंसा निकरलक् सांैकि रहिन ।

उ डिनसे बुडु फें किस्नय सर्हेना बाट करल रहंै । सस्सुर गड्हन । अभिन टुह्रे अलारि बाटो, किस्नय चलैना लटर पटर नैहो ।

किसन्वाँ बरापु ओ बडाइ भिट्टर भिट्टर खोब भुन्भुनाइठ । अपन मनमौजी काम करे पैना नैहुइलैं । किसन्वाँ बरापुहे फें, सब काकुनहस फें गुँइडाँगर, हरफार सहेरे पर्ना हुइलिन । बिग्रटि रहल घर बुडु फेन सम्हारल रहंै ।

सब भाइन सँझ्या एकठन बैठाके कामके हालखबर बुझंै । हरफार, गुँइडाँगरिक हाल लेहंै । अपन पटोइह्यन्से घरम् का चिज ओराइटा सब्के हाल लिहंै । डाल चाउर, नोन पिप्पर, जरजरावरके, डुख बिमार सब्के ढ्यान ढारै । घुरौरक् मल ठट्यइना, बर्खा अन्सार खेट्वकपानि चटर्ना, उँइरि उँइरक् गर्हा खोल्ना ओ टुम्ना, गोँगर मुन्ना सब बुडु अप्नहे करै । सुँअर माकर छेग्री भेँरि, मुर्गि चिंग्ना सड्डे गन्ले रहैं ।
बारि बिँउरा, टिना टावन्क बिआबालर सब बुडु गिराइठ । सक्कु पटोइह्यन सुरटारसे अर्टि लगाइठ । केक्रो ख्वाँट नैडेखाइ । छेग्रीभेँरि, मुर्गिचिंग्नासे बचाइ लाग बारिक बेन्ह्वाँ टंगरटि रहंै ।

सँपार हुइल बेला भेँरिन्के पसेल बनैना, गोरु भैसिन्के गरेला, नाठ, छर्कि, खट्यक् डौरि, अरडावन बनैना बेलो रहिन । खट्यक् मच्वा, सिरैपाटि, सुमेला, हरक् पुट्ठि, फहर््वक् बेंट सब बुडु चाँसंै ।

करक् बल करैला खाइक परठ कहेहस, बुरहाइल बुडुह करट डेख्के सब काकन् करक परिन । बुडुहे काम करट डेख्के सबरान परोस डंग परैं ।

यि लौघर्या बड्डो नैकरि टे यि घरक् मुहम् मार नै लग्हिन, कहैं । एक बर्खा भिट्टर बुडुफें घर सँवार डर्ल रहंै । सक्कु चिजजुहाइ लागल रहे । मुर्गि चिंग्नी, सुँअरमाकर, छेग्रीभेँरि सब फैले लागल रहंै ।

हमार जोखन्याँ बारि । बन्वँक् पँजे्र हुइलक् ओर्से टिनाटावनमे बाँडर खोब लागिंट । डिनभर भर बँन्डरन्के पाढि के लाग सेकि ? आँखिक् ओल्टार हुइटि कि रुख्वमसे झपाझप कुडुक् जाँइठ । एक्क घचिम् बारिम् बिगडल डेखाँइठ् ।

नाँउ टे हुँ बाँडर, जट्रा खैना नैओट्रा खरबासे कर्ना । कौवामिर्चक् टिप्पा सुरुक सुरुक खाँडेहठ् । अलारि अलारि लौवा, कब्ली, कैँठा सब किम्होर डेंहँठ । कोक्नि टे डेख नैहुइना, मोंछ बिना निकर्ले सब खाँडारिट । खिरा कैँटाइ नैपइटि सब डरंगा सौलाफ पार डारिंट ।

बुडु जुगार लगैले रहैं । बुरहाइल बड्डो स्वरुप एकठो झुक्का गर्ले रहैं । अपन अड्ढिउन टोपी, पिँउडा लागल डैनाहा झुल्वा घलाक टाँगिक बिच्चेसे लम्मा पिब्वाइल भेग्वा खोस डेले रहंै । पैँरक् जोँजक् पौला बनाइल रहंै । कपार भर उल्टा करुवा घोप्टाके बनैले रहंै । कुइलासे कर्या कर्या डरलग्टिक आँख । लम्मा लम्मा कोड्रा हस डाँट ओहे भोग्टिम् बनैले रहैं ।

बारिक् डोसर पाँजर बर्डक् सिंङ्ग सहिट्क खोक्टि लट्ठिम् गर्ल रहंै । साइड मनैन्के लजर नालागे कहिके हुइ । झुक्का डेख्के आब बाँडर बारिमे छिर्ना लाख डुहाइ । चिरैं भर झुक्कक् कँन्ढम् बैठ्बैठ् राज करैं ओ फुरफुराइ । केउ कपारिम बैठ्के टिचिक डेहंै । झुक्कक् कपार भुरेभुँवर कबरारे कब्रार डेखाए ।

कबुकबु डाइक् संग बारिम् टिना टुरे जाउँ । बुडुक् उप्टाइल सबपहिरन घलैलक् ओर्सेहुइ साइड । कबु कबु मै उ झुक्काहे अपन बुडुक् अन्ह्वार डेखँु । गँहिरसे ढ्यान लगाके हेर्लेसे बुडुक् मुखार भेटाउ । कुइलासे झुक्कम् बनाइल लम्मा डाँट । बुडुक् पिँअर कोड्राहस डाँट डेखुँ । भँस्कल कर्वक् टोँटिहे बुडुक ठेप्चि नाक डेखुँ । ओसहेक कुइलक् कर्याहे बुडुक् चिम्साइल भिट्टर पेलल् आँख डेखुँ । जोँजक् बनाइल टंगरि, बुडुक् सुखल खोल्टि परल पुट्ठाहस डेखुँ । पाटिर पाटिर जाँघ ओहे लम्मा भेँग्वक पुस्टा, पाछे घोँच छुअल डेखुँ ।

बुडुहे राटडिन बन्डरक् अख्वारि करट डेखुँ । डरंगम अल्जलाइल लौका चिच्रा, कैठामे भुइ छिटठ् डेखुँ । छँपरा उस्टा उस्टा करैला, कब्लि, लौका टुरट डेखुँ ।
बुडुक् लाल मोरै लेहे गैलक् एक बर्खा नैपुगल रहे । सिहइल मनै, किसन्वाँ बरापु फे किस्नै सम्हार लेले । और भाइन्के मन टे नैरहिन किस्नै डेना । सब्जे मन्ल्हा चलाइ कहिट मुले मोर बाबा डाडु रटिरटि किस्नै सम्हर्ना नैचहलैं ।

किसन्वाँ बरापु पहिलेसे लागल बान, कहाँ छुटिहिन । राटडिन जाँरडारुमे लागल रहंै । घरक् काम ढन्ढँमे एक्को चिल्वास नैडेखाइ । सड्डे किस्निन्याँ बडाइ खोंट्या पकापका मिठमाठ खवाए । सबडिन ओस्टे डेखठ डेखठ काकन बेंरा गैलैं ।

आब घर फुट्ना पक्का हुइल । चौकिडर्वा गाँउमे हाँक लगा डारल । एकजे डुजे कर्टि सारा किसन्वँन हमार अंगनम् जुटगैलैं । लिखन्डर्या बरापु हमार घर मिलैना खोब कर्रा करलैं मुले कौनो उपाइ नैसुझलिस् । खेलझ्याल खेलझ्याल करट् करट् घर बट्ना हुइल । सारा डेहरिक् आन ठैह्या डेहल किसन्वाँ बरापु । चब्डल भर्कन सब उप्का डेहल । ढान चाउर, भाँरा बर्टन सबअंगनम् निकारे डट्लैं ।

मनैक् पिठि अन्सार डाल चाउर, नोन पिप्परिक् हिस्सा लग्ना हुइल । गाँउक किसन्वँन मिलामिला भारा बर्टन बठा लगैलैं । गोरुभैँस, सुँअरमाकर, मुर्गी चिंगना सब गोटि लगालगा बट्ना हुइल । सब भाइन्के मन्जुरि अन्सार गोटि छिट्कैलैं । मजामजा बठा परुइन खोब फोँहाइट् ।

बाबाके बठामे ओहे पच्कलि बट्लि ओ घेंचा टुटल् बोँगी बट्ली । उप्परसे डाँरि टुटल् करछुल् । भारिभारि सिलोरिक भाँरा, काँसकभाँरा परुइन्क मन चौकस बिल्गीन । गाँउक् किसन्वनसंग खोब होहल्याइठ । डिनभर लगाके घरक् चिज बस्टो बाट्सेक्लैं ।

डोसर डिन पुरान बर्का घर उँखर्ना हुइल, जहाँ हमे्र ढेरजे जन्मली । हमार ढोंर्हि उहैं पाटल रहे । बनपाल्या, सिपैह्यनसे नुकनुक बुडुक् काटल भारि ठुलठुल लटान आब पाँच बठा लग्ना हुइल । भरल बर्खा, पानिसे जुझजुझ चिपिपुहाके लानल कोरै जे पुर्खौसे घरक् भरुवा ठम्हले रहैं उफें बँट्ना हुइल । साँप, बिच्छि, गोँजरसे बँच्के काटल खर, बन्ड्या आझ फें लावा पुल्लम् बाँढटहंै । ढेर खरबाटि टे घामपानिसे जुझट जुझट अपन जिउ न्यौछावर कर डेहल ।

सड्डे आँढिबौखा, साँपगोजर, किट्पटंगसे बचैना हमार पुरान घरक् चार भिटा आझ किसन्वँन मुस्रासे ढम्मर ढुँस लगाइ टहै । टरटिउहार, भोजकाज, सुभके बेला पुज्ना डुल्हा खँुटा, किसन्वँन पानि डार डार उजार टहैं । आब उ डुल्हा नै रहिगैल उहिन पाँच बठा लगाइक लाग कुरहारसे गिन्डा बनाइ टहंंै ।

ठरभिट्वक् खुँटा, सरडल, बाटि सब ढिरेढिरे पाँच ठाँउमे कठ्कौरा बनटेहे ।
बुडिक् पारल जबरा, पटाहा डेहरि, सब कुरहारिक मुँडसे मसिन च्याँडा बन्गैल । किसन्वँन हाँठपालि रैहो रैहो करट करट सब घर भाँङ्गभिँङ्ग पार डर्लैं ।

गाँउक् सब्से भारि घर आब नैरहिगैल । रहे टे खालि खुँटा उजर्लक खोल्टिक सैहचिन । भिटमसे निक्रल माटिक च्याँडा ओ छोटछोट टुटल् लस्रि । खुँरबुस्नि बन्ड्या ओ टुटल् बाटिक् खन्टा ।

घरक् आँजर पाँजर बुडुक् लगाइल अमरुट, जामक् रुख्वा सब डेख्टि डेख्टि गिँन्डा पार डर्लैं । हाठ्यपालि सब डँह्कक् रास उठ्गैल । हमार चाक्कर अंगना जहाँ डस्या डेवारिक गाँउक् सख्यक् पैया लागैं । आझ चारुवर खरख्वास ढारल बिल्गे । पसपौहा बहन्ना बग्गर, बुसेल्हा सब उजार डर्लैं । सुबर्वा, भेँरगोठ्वा सब उजार उजार बठा लाग्गैल । घरक् चारुवर सौलान पारल डेख परे । उ ठाँउ एकडम उजार, अन्ख्वार बिल्गे लागल रहे ।

उ बेला महिन बुडुक् झल्झल्ह्यट याड आइल । बुडु जिट्टि रटैं टे, साइड आम्हिन उ सब डेखक् नैपरट् । सबभाइ मिलमिल हाँठ्ठपालि पुरान घर सर्वना काम कर्टैं । केउ भिटा बाँढट् टे किउ बाटि हर्कट् । केउ खरहक् पुल्ला पुगाइट टे केउ ढाँठ कसट । पटोइह्यन फें केउ माटि साँनिट् टे केउ घर गोबराँइट् । केउ ओसह्र्वा चब्डिँट कलेसे केउ भिटा निपिट । पुर्खौसे बनल एक्ठो सुग्घर घर भाँङ्गभिङ्ग पारिट बुडु उप्परसे हेरठुँइहि । अपन पाँचभाइ छावन हाँकडाक लगाइ ठुँइहि मुले हुँकार अर्टि सुनुइया केउ नैहो आझ ।

बुडु आझ उ बारिक् झुक्का बन्के, बारिक किल अँख्वारि करे सेकिँट । हुँकार डब मनुइयाँ केउ नैहो । हुँकार डब मानिट टे उ बन्वँक् बन्ड्रन किल, जेकर अपन पेट भरैनासे मटलब बटिन । हुँकार डबसे, बन्वँक् हर जिन्वार बारिम् अइनासे डरैठैं । आझ उ बेसहारा बटैं । एक्के डन्डिक् सहारम् ठहर््याके राटडिन बारि बिँउरक् अँख्वारि करटैं ।
हुँकार बर्खौपहिलक् उप्टाइल टोपि, पिब्वाइल पिँउडा ठप्ठ्याइल डैनाहा झुल्वा, चाइबाटि हुइल ४ हाँठ लम्मा भेग्वा लगाक डुर जोखन्याँ बारिमसे अपन छावन्के लाइबाझी ओनाइ ठुँइहि । चिरैपन्छिनके टिच्कल कब्रार अन्ह्वार लेके, मन मर्ले हुइहि ।

आउर टे आउर नौ महिना अपन पेटिम् गर्भ बोक्के जल्माइल छावन अपन डाइहे पल्ना नैसख्रट् डेख्क् आझ जोरसे मन भोहर हुइहिन । डुखसुख काट्के, मिठमसिन खवाकबहाइल पौरहाइल छावनसे उहिन घिन लाग्ठुँहिन । अपन सन्टानन् ढेर सराप ठुँहि । साइड कलजुग इहे हो कहठुँहि, जहाँ जरमाइल अपन डाइ बाबाहे छावन चिन्हे छोर डेलैं । भाइ सल्लाह नैहोके काटमार सुरु कर्लैं । अपन लोभ लालचसे जरजर आँढर हुइटि जाइटैं । बरा हलि आब बहिर ओ लुल फें होजैहि ।
शेखर दहित
बढैयाताल गाँउपालिका ७, कालिका बर्दिया

गरढुरिया बरापु

शेखर दहित