कथा
छुटापाटि

और डिन जस्ट डाइ भिन्सहर््यसे उठ्के गोबर कहार सेकल रहि । पन्छिम गगरि ओ सुमेलि पन्याँ सेक्ल रहि । बारिम जाक बेन्ह्वाँ बेन्ह्वाँबौँरा उठाक कौवाइहस करि । मै अन्सार डर्नु । कछ्वारिम डुइ टिनठो घेरौला ओ कुन्ढरु ढर्ल रहि ।

आँख भरभर किच्चर लेल । भेम्भ्रल उठ्लि बाबु । झोँठमुर फेक्रल रहिन् । उ आम्हिन आँखी मिस्टि रहि ।
डाइ ! डाइ, कहाँ बाटे ?

काहुइटिस एकर, इ मनैनके टिनक् पहार पुगैना मुस्किल बा ।
हालिहालि बारिमसे आक बाबुक भुट्ला सवाँर डेलि । लट्टि परल भुट्ला ठक्रैटि कहल रहि, अत्राभारि ढ्याँमाहोगैल, अभिन अपन भुट्ला उट्लक सैहार कर नैसेकठे ?

भर्खर बाबुक १० बरस ट पुगल रहिन । हुँकार आपन सरिल सफा सुग्घर पर्ना, आँगक् ख्याल कर्ना उमेर कहाँ रहिन अभिन ।

उज्जरेभैल लिख्खा कँकहिसे सुरुकटि डाइ बरबरैठी ।
टैँ ट औरक् घर जैना जाट । हालिहालि उठना । डाइहे कामम सखैना कहाँ गैल, डिन उठ्वा सम पस्री, अब्बा काम नैसिख्ब्या ट पाछ अपन सस्रार डुख पैब्या हेर लवन्डि ।
डाइक् बाटम् बाबुक कौनो चिल्वास नैरहिन, आपन सुमरिम रहि ।

एक डिन बिहन्याचिल्हर्या बड्डो घर आइल रह । गाँउक् सारा लवन्डिन पटोर्हि हुइ नैपैटि, यि गाँउसे उँ गाँउ लगाडेह । गाँउक लवन्डिन डेखनैहुइठिस । चिल्हरिया झपोटहस् झपोट डारठ । उहमार उहिन सारा गाउँक् मनै चिल्हर्या बड्डो कहिस् ।

बाटो रु किउ ?
डाइ भाट पकैटि पकैटि भिट्रसे, आझ बिहन्यसे कहाेंरसे आइटो बाबा ?
उ बाटक् छपिया डर्टि, अरे का कहुँ पटोइह्या, डगर भुलाइल मनै, उस्टटि एहर छिरगैनु ।
हालिहालि डाइ बन्कसिक जंघमसे एक आटि बन्कस निकर्लि ओ डिउर्हार भँकरि हँठ्लाइ गैलि ।

नोनपिपरिक् चट्नि ओ छबुवा जाँरक् स्वाड लगैटि कहल, भटिज बिट्लकफें डुइ बर्खा हुइलागल । सारा घर ढन्ढा टोर सिर चलठ । डुडुठो लर्का सयान करैना चुन्याँ काम नैहो ।

बड्डक् अस्ट अस्ट बाट्से डाइ फेर्से उडास ओ चिन्टिट होगैल रहि । नाकक् सुनुक्क आवाजसे पटा चलल । डाइ आँस भिट्टर पचाइटहि । एकटार, डाइ ओकर बाट ओनाइल कर्लि ।

उ बाबुह लौघरान रँर्वक्म बाट् चलाए खोजल रह । जेकर टिनठो बर्का बर्का ढ्यामा लर्का बाटिस् । उ डाइह खोब लोभ डेखाइल । कटि उ बाबक रिन सखर्डि । टुटल बुक्री सोझारडि । बाबुक भोजहा सारा खर्चा उठाडि । जिटिजिटा, लुग्रिलट्टि जरावर सब हुँ ।

डाइ समस्यासे जुझठ् जुझठहार मान्गैल रहि । साइड ओहमार हुइ आपन मुरि हिलाइल रहि । चिल्हर्या बड्डोक मुहम चमक बिल्गल रहिस् । चुच्वाइल आमिल जाँरफे स्वाँट्ट पार्ख अपन म्वाँछ टिल्वारल रह ।

लेउ…….पटोइह्या, टुहिन कुछ सुर्टा लेहक नैपरि सारा जुम्माओ बन्डोबस्टि मैकरम । कैख हटमटैटि आपन डगर लागल रह । उ ढेर बाट् डाइह आस डेखाक गैलरह । ओकर गैलक ढेर बेरसम डाइ केँवारिक पिस्निपकर्क कौवाइल बिल्गाइ । कि ढेर जुम्मेडारि सोँच्क भेउ नैपैलि ?

सारा डुरिक लग्घक कविलन गोचर्ना । भोजहा सामाजामा कर्ना । जिटिजिटक ठरठेकान लगैना डाइक् अकेलि बसमे नैरहिन् । बाबक लाल मोरै लेहगैल सालसे ढेर टुट्गैल रहि । अभिन सम्र्ह नैपैटि फेर्चो और जुम्मेडारि । घरम रहल सुँअरमाकर, मुर्गिचिङ्गनि ओह बेर खटम होगैल रहैँ । ढेर रिन लागल रह ।

डिन, पाख गन्टिगन्टि भोजफें लचक्या गैल रह । गाँउक् बुहर््वा डर्जिवाफें अपन कर बोक्क बिहन्य घर आइल रह । उ बाबुक नापा लेटि डाइह कहल रह ।
बर्कि तोम्ले ठिक गरिनौ । कठै बिचरी ! भर्खर ट यैका खेल्ने उमर छ । बालखामा अर्का घर जान्याभई ।

उ डाइह कटि रह, तिनतिन लर्काका बालाई कसरि सुम्पिन खोज्यौ ? यैसंका त उस्का लालाबाला छन् । त्यति उमर भया बड्डोलाई के हेरि दियौ ?
डाइ ओकर बाट् सुन्क कुछ चिल्चिघार नैकर्लि । बाबुक पुरान घँगरि उपट्वा हुइना हुइलिन । लौव लुग्गा डेख्क बाबु खुसि बिल्गि ।

बुक्रीभाँरा खेलबेर उ ढेरचो प्रेमलल्वक् डुल्हि बनल रहि । कबु कबु रज्वा रानिक भोज खेलि । बाबु रानिबन्क आपन हुँकुम पुरा कर लगाई । ओह बेर डहिटान खुज्हिओ म्याँवा खोब चोर्लि । हाँठक् डोलि ओ चन्डोल बनाखखोब घर घुमाइ । बाबु, डुल्हि बन्क सवाँरि खेल पैना मजमभुलल रहि । डुल्हि सपराइबेर कन्डिक उज्जर भुँइक् पाउडर ओ पओंइक फारक लालि बनाक बाबुक ढेबर रंगाडि । कबु कबु प्रेमलल्वा आपन बुडुक टोपि ओ सड्रि चोर्क लान्ख डुल्हा माफिक सान जमाए ।

बाबुक डिमाकम ट अत्रै रहिन भोज । भोजक् पाछक् जुम्मेडारि उहिन पटै नैहुइल रहिन । औरक संग सुटपर्ना । घरक भाट भन्सा हेरपर्ना । पसपौहा सुँअरमाकर डार पर्ना । लुग्री लट्टि ढुइ पर्ना । सास ससुर्वक् अर्टि करपर्ना । ढेंकि कुट पर्ना । डाल डरपर्ना । सुक्हुन मेलपर्ना । चुल्हि चौका, गोबरपानि सब करपर्ना ।

डोसर बिहन्य चौकिडर्वा आइल रह । डाइ हालिहालि जाँर गिज्लाडेहल रहि । ओसहर््वक् पन्ज्रक हर्डि कोरली ओ ढक्लिम हर्डिक गाँठ काट्ख डेहल रहि ।

लोहट्यान । सम्ट्यान्ह । बिज्घरान । डुम्नान्ह । कोरबङ्गान । चैलान्ह । बिस्टान । उट्रघरान । उहर््ेयान । डहिटान । जबडान्ह । डख्खिनघरान । जोटपुरान्ह । पछलडँगान । लौघरान । लिखनडरान । चौकिडरान । बर्घरान । ओर्गान । सारा गाउँ निउट डेलि ।

डोसर डिन, भन्सन्र्यन आगैल रहंै । बर्घरान घरसे भारि नक बट्ला, टस्ला, कराहि, भगौला, डरुवा, कर्छुल, खोप्वा, बाटा एक्क घचिम हाँठहाँठ जुटाडर्ल । एक ओहर डोनी, टेपरि छेडुइयन गलगला गलगला छेँडट् ।

गाँउक् किसन्वन ढुपहर््वक पन्ज्र छिँयक् रुख्वागार डटगैल रहंै । किउ सुट्रिक लस्रिम रंगिबिरंगि टोरंङ्गनमाँरले चप्काइट । किउ छुच्छ हाठक गाडा पर्ल सकबक सकबक करठ ।

घरिघरी मन्ल्हु काकु डाइक्ठे भौजि कर्टि आए । डाइसे भोजाहा समान पुछ ओ लेक जाए । भेलि मिठाइक चाय बासिक लाग टयार होगैल रह । सबजे गिलास भरभर फुउफुउफुउफ…ऽऽ कर्टि सुरुक्क पाँरठ् ।

जब्डहान छोट्का एक्क घचिम ढोँकर जोर डारल । मोहकर पुरुबओर छाँन्हिम बहान्क बजाइ डटल । उ छन्डिक छन्डिक हिरोहिरोनिक फोटु रहल कैसिट निकार्क डन्डि गोँस्क घुमाघुमा डेगम डार । लाउडिस सुन्क लेहराभर लर्का गुरगुर गुरगुर जुट गैल । अंगनाभर हुर्डुस हुर्डुस कर्टि डिस्कोडाइन्स करट । चारुवर चौकस ओ चम्पनलाग ।

चोँओ ऽ ऽ चोँओ ऽ ऽ पर्टि जिटा मारडर्ल । भोजहा सख्लार्हन जिटा पनैना ढुँनम । सबजहन बर्घरिया बरापुकामम फँट्ल रहंै ।

डिउर्हार बर्घरन्या बुडि, नानिओ गाँउकडुइटिन ठो बुहर््यनबाबुह सपराइट ओ सम्झाइट ।

डोसर घर जाइटे नानि, मिल्ख खैहो । कुछ चिट नैबुझि ट जिन भागभाग अइहो । डुखसुख ओह ठाँउ काट परि टुहिन । आपन सवट्क लर्कन जिन हेल्हा करिस, सास ससुर्वक अर्टि मन्हो ।

मन्ल्हु काकु हाल लेक अइल । बराट गाँउ छिरगैल बा । डाइक आँसक बन्ढँवा भसभस भसभस फुटलग्लिन । बरबरा बरबरा भेँटलग्लि । डाइह रुइट डेख्क बाबुफे उक्वाँर भर पकरलेलि । छाइ डाइ खोब भेँट्ल । नानि फें सम्झाइक छोर्क रुइलग्लि । बर्घरन्याँ बुडिक् कर्रा । मन बल्गर कराइक् लाग सक्कु जहन सम्झाइ लागल रहि ।

लौसे बिजोर उमेर रल्हसे फें पाछ जोह्र्या लाग जैहि । डुल्हा मजा बाट । हुइल पुगल घरानक हुइट । ढ्यार जग्गा जमिन बाटिन । अस्ट अस्ट सुन मिल ।

घरभर रुवाढाहि मचगैल रह । डुल्हि हेरुया मनै सकबक सकबक करै । किउच्वँ ऽ..च्वँच्वँ ऽ..च्वँ कर्टि निक्रैं ।

अट्रा हालि ट नै कैडेना हो ? जोहर््या ना ओहर््या मिल, बिचारि लवन्डि । भर्खर ट पट्होरि हुइटहि, अभिन ट सरिल नै भरल हुइन । अस्ट अस्ट बाट खोब खुस्फुसाइट ।

आब डाइक सहारा भरोसा मै खालि रहुँ । घरगोस्या नैरहल घर । सबओर से डाइक् लाग सोँच डिहुइया मनै टमाम मिलै मुले समस्यम हाँठ लगुइया किउ नै जुँहाइ । बरस पिच्छे खर्चा उठाइट उठाइट डाइ जोरसे टुटागैल रहि । रानपरोस जत्रा आसभरोसा डेखैल्से फें हमार समस्या बुझुइया कोइ नैरहंै ।

आढा आढा राटसम डाइह सिक्सिकाइट सुन्क मैफें डाइकसंग रुइ लागु । डाइ महि सम्झैटि कहि, ना रो छावा ।

मोर आँखिक् चिप्री पोछ्डि । बाबुह डोसर घर पठाक डाइ आउर जोर्से टुटगैल रहि । उ बाबुक् ओर्से ढेर सुर्टा लिइ ।

डाइ बरबराइ, यि लवन्डि काम ढन्ढाँ सेक ठुइ कि नाइ ? बर्का सेवरारसे ट चाउर केराए ।
जन्गर घरक ढन्ढा । सास ससुर्वक् अर्टि । बिजोर उमेर्क जोहर््या । आपनअस सवट्यक् लर्का । भारि भन्सक् काम । अंगना पानि, अस्ट अस्ट समझ्क डाइ काम कर्टि कर्टि कौवा जाइ ।

पन्ज्र घरक लौघरान बुडि कबुकबु हमार घर आइ ओ डाइह खोब सम्झाइ ।

पटोइह्या काजे टै असिक कठर््या ? नस्से जिन सम्झिस् टै ट उस कर्ठ्या जे । जौन हुइना ट होगिल, नटिन्याँ ढिरढिर निखर जैही । सब काम बाबुक सिरभिर हुइहिस ट सिखजाइ कहि ।

एक डिन बिहन्य बर्घरिया बरापु, लिखन्डरान बरापु ओ टिन चार जे गाँउक् किसन्वन चैलहान ढुपहर््वा पुगल रहंै । ठारु जन्नि बुस्ह्याला ओर कुजबुजाइँठ् । गोटगाट लर्का लेँरि उच्याँउच्याँ भिट्टर झाँकठ् ओ मिरिक्क घुम्जाइँठ् ।

बगालिम छन्डिक छन्डिक बाट सुनमिल । चैलिन्ह्याँ बुडि छाटि पिटपिट रुइ ।

हमन छोर्क चलगैल्या, पटोइह्या । आब मोर अर्टि ढन्ढा के कैडि । नस्से मोर सुसार कल्र्या । कबु आँखर बोलि नैलगैल्या ।

मैफें बगालिम मुरि घुसाक झँक्नु । चैलिन्ह्याँ भौजीह कोरैम झुलल् डेख्नु । आँग जिंगरिंगसे करल । डरसे जिउम काँटा उमछ्गैल । हुँक्हाँर जिभ बाहेर निकरल रहिन । डुनु आँख ठैह्याइल रहिन । आपन पाटिर सुटिक अग्घरान घेँचम बहन्ल रहिन ।

का हुइलिन ? कैसिक हुइलिन ?
बर्घरिया बुडुक् पुछाइ अन्सार, चैलौहा बुडु कहल रहै, काकहुँ, काल्ह सबजे खाइलपिअल रहि । हमार बर्का लौराफें एक डुइ अँख्रा कैडेहल । उप्परसे बर्कि पटोइह्याफें ठप्पन चर्हाडेहल, कुछ अर्टि नैजानठ कैख । नट्या भन्याको एक डुइ घुस्सा लगाडेहल । अट्र हो बाटचिट, रातभरिम ट यि डसा ।

बगालिम ढेर मेरिक बाट सुनमिल । गुनमुन गुनमुन करठ । अग्हनम खालि टिन जे मुल । यि गाँउम का डोख डेख्ल बा ? किउ जहर ट किउ गँरझुल्क । बर्घरिया बुडु हालिहालि ठाँन्हम खबर पठाइक लाग चौकिडर्वहे फँट्ल ।

एकसस्सु मैफें घरवर डौर्नु । सोँस्साइट डेख्क डाई पुछल रहि । मोर ढेबर ओ ठुक सुख्गैल रह । सुखल ठुक लिल्टी डाइह सारा बाट बटाइल रहुँ । छल्लर बल्लर आँस आगैल रहिन् । उ बरबरैने कहि, हमार लवन्डिसे डान्चे उल्लर ट रहि, बिचारि नस्से ससुइयक् खप्की सहली । यि काम नैजानठ, उ कर नै सेकठ कटि बाइस ठो ख्वाँट डेखाए लन्डि बुहर््या ।

ठर्वा भन्याको भठ्ठिम डारु ढोख ढोख आपन डाईक पर्गा लागक जन्नि पिट्ना । डारु नैपैलसे भँकरि हँठ्लाइ जैना । छुच्छे भेटैलसे फोर डेना । उ घरक सबजे मेरमेरिक बाट् ।

उ डिन ढेर चिन्टा लेहल रहि । बाबुफें चाउर केराय ओराय नैजान । डाल डर्ना, ढान फटक्ना, सुक्हुन मेल्ना कबु नै करल रहि । ढिकरि पार, रोटि बेल, डाइ खोब सिखाइक कोसिट कर्लि मुले नोंडि ट सेबरारसे पारि ।

बिडा कर्लक पाँच डिन पुग्टह । लौलीबाबुह लेह गइल रहुँ । बाबुक सस्सरार सक्कु जहनसे स्याँवा ढोक लेनु । महिनसे ढेर उमेरडार बहनुइयाँ लिल्हार डोस्ल ।ढेर अन्ख्वाँर लागल रह । लाजकाज स्याँवा डेनु । डुनु घरवरिक खबर बेलिविस्टार हुइल रह ।

मोर बोलि सुन्क बाबु हालिहालि घरमसे बाहिर आइल रहि । उ महिन डेख्क ढेर खुसि बिल्गिमुले बाबुक् अन्ह्वारम झलझल्ह्यट पिरा डेख परिन । उ आपन कोन्टिम पेल्नासे डराइ । गोरम बेँररी ओँररी छुलसे झस्कि । डरभुटल, डराइल, घबराइल, अन्ह्वाँरम पस्ना डेखपरिन । डोहर््या डोर्हया एक्कठो अखरा कहि, डाडु हम्र कब घर जैबी ? हालिजाइ डाइ बटिया हेरट हेरट मिच्छागैल हुइ कहि, मानो एक घचिफें उहाँ टिरयैना मन नैरहिस् ।

बर्का बर्का ढ्यामा छाइ । मौसि डाइ भुख लागल कटि मिन्ही माँगे लागल रहिन । कबु अप्नह भाट खौँप्क खाइ नैसेक्ना मनै आझ आपन असअस लर्कन मिन्ही डेहट डेख्नु । बुडु ससुर्वक लागजाँर छाबट डेखल रहुँ ।
डगरि डगरि महिनसे ढेर बाट बटाइ खोजी, मुले बटाइ नैसेकि । घर पुग्ना एकडम हरबर रहिन् ।

डाइह उक्वाँर पकर्क खोब भेट्ली । उ सिक्सिका सिक्सिका ढेरबेर रुइल रहि । उ घरम कब्बु नै पठैहो कैख डाइसे अर्जि करि । आपन सरिलके भिट्री आँगक पिर बट्ठा बटाइल रहि । राटभर भर रोँरोँ के एक्कम सुटक परठ बटैलि । बाबुक छटपटाहट, पिर, बट्ठा सुन्क डाइ एक सुर होगिल रहि । बाबुह जन्टि जन्टि नरकम ढकेलल बाट सम्झलि ।अप्ने आपह खोब सरप्ली । ढर्रढर ढर्रढर आँस चुँहाकरिन । ओइन्क आग मैफें अप्न आपह सम्हाँर नैसेक्नु । मुह छोप्क कोन्टिम् खोब रुइल रहुँ ।

बाबुक् मन्म डर पैठगैल रहिन । डाइक् गाँरि गाँरि करि । घरम अकेलि बैठ नैसेकि । आपन बौँनी डेख्कफे झस्की । उ डाइक गँरगँरहे बाहिर निकर जाइ । राटभर झसक झसक सुटि । हर बाटम मै नैजिम कहि ।

गाउँक् गरढुरिया गुर्वासे कैयौ फ्यारा आँछटपाटि बैठैलि । हर्डिक रंगाइल साटो बहान्डेलि मुले झँस्कना नैछोर्लि । आँग ढिक जाइन, जरजुरि आजाइन ।

पाख बिटगैल । बाबुक सस्रारसे हालक् उप्पर हाल पठाइ लागल रहिन । डाइ वास्टा नैकरि । अस्या लागट लागट मिच्छा गैल । टिनचारजे बाबुह लेह आइल रहैं । डाइ ढेर हिम्मट जुटाक आपन निर्नय सुनाइल रहि छुटापाटि कर्ना कैख ।

गाउँम कचहरि बैठल । अगुवा, भल्मन्सा, बर्घरिया, चौकिडर्वा, किसन्वन सब एक एक कर्टि भ्याला हुइल । आपन आपन पालिक ओस्री डाइह सम्झाइठ । बिडाइ करल छाइह घर रोक्क ढर नैपैना कहठ । सारा हक डावि डुल्हक लग्ना बाट कर्ल । चारुवरसे पठाइक लाग जोर डर्ल ।

छोट्टिह्यम भोज कर्क भारि भूलकर्लक बाट डाइ कर्लि । फेर्चो उ गल्टि डोहर््याइ नैचाहल बाट सुनैलि । डाइ बाबुक छुटापाटिक बाट कर्लि । नरकम जइनासे बचैना बाट कर्लि ।

समाजम रहल हर अन्ख्वार रिटके लाग बोल्ना बाट कर्लि । गाउँम रहल चिल्हर्या बड्डो जसिन मनैन गाउँ निकासा कर्ना बाट कर्लि । जहर खाक, झुल्कमुना, गाउँम घट्टि रहल हर घटनक जुम्मेडारि कचहरिम आइल मनैन अँग्रेइलि । सब मर्डनके मुहम मार लगाडेलि ।

जाँर पिइपिइ, जन्निमर्ना । लर्कन्क छोट्टीम भोजकर्ना । सटहापटाहा कर्ना । घरक जन्नि हेल्हा कैख डोसर टिसर जन्नि लनुइया हर मर्डन सजाय डेह पर्ना बाट कर्लि । आब गाउँक् सारा जन्नि एकजुट होक लग्ना बाट कर्लि । हर मजा सोचुइयन कामह लिरौसि बनाइक लाग गोँरि डार अर्जिकर्लि । ओराइल ।
शेखर दहित
हाल कोहलपुर, बाँके