थारु लोक संस्कृति भिट्टरके दर्शन

मानवहादुर चौधरी ‘पन्ना’
३१ श्रावण २०७८, आईतवार
थारु लोक संस्कृति भिट्टरके दर्शन

थारु लोक संस्कृति भिट्टरके दर्शन

खेल करौकी सैयासंग जाउ,
सैयासंग हुइल रे बिहान ।

यी उप्रक् पैढारम दुई गम्भीर प्रश्न उठल बा । आफन गोही, संघरेन गाउँम, भैया बाबुनसे संघसंघ हाँस खेल करुँ कि ? आफन मनरख्नीसे अर्थात सैंयाँसे जाउ ? कना दुईठो विचार जो मनम उठल बा । यी प्रसङ्गले एक जवान ठँरया ह्वाए या बठिन्याँ केल नाही आम संस्कृति प्रेमी हुकन समेत समेट्ल बा । वाकर डुसर हरफ आफन मनमुटु डेहल मखमली संैयाँसे नच्टी हँस्टी रात बिट्लक पुस्टी कर्टि बिहान बनैलक प्रमाण पेश कैगिल यी गीत अँख्रासे हमार थारुन्हँक लोक संस्कृति कैसिन सैगर, कत्रा मैगर बा कना डेख परठ ।

सालीनके चोली झुप्पा लागल फुनना
हमारी खेलना यह दुई अंगना ।

वास्तवम हमार समाजम जत्राफेन गीतबाँस, आहान, बात बट्कोही बा । यी सब मानव व्यवहार चाल चलन, रीतिरिवाज सुःखदुःख, पीडा, मैयाँ, पिरिम, आदि पक्षसे सम्बन्ध डेख्जाइठ । उप्रक् (खेल) गीतक पैढारम थारुन्हँक मौलिक पहिचान झल्कैना रंगी बिरंगी, बुट्टाडार फुन्ना डारल चोल्या लगाइल एक तरुण अवस्थाके बठिनेक लगामह कोड कैगिल बा कलसे डुसर हरफम अस्ट मैंयाँ पिरिम सट्ना, मनरख्ना मनरख्नीके भेटघाट कर्ना, आफन गोहिनसे मिलभ्याट कर्ना, दुरदुरसे आइल मनैन्हँक संगम स्थल बन्ना ठाउँ अंगनाह संकेत कैगिल बा । याकर अर्थ अत्रम केल सिमित नैहो । साँझ बिहान गाउँघर दिदी बाबुन् बात वट्कोही कर्ना, दिनभरिक सिहरा मेट्ना, आफन मनक बात सट्ना एवम् गाउँगृहम हुइल झैझगरा, सार्वजनिक विषय वस्तु कुलापानी, सडक, विकास, निर्माण, सक्कु कार्यक लाग एक बिसौनीक् रुप अंगनाह लेगिल बा । साँच्चुक् कना हो कलसे थारुन्हँक पुरान लोक संस्कृति छोक्रा गीत, झुमरा गीत, हुरडुंग्वा गीत, झमता गीत, सख्या गीत, सुर्खेल गीत, डफक गीत, मघौटा गीत, सजना गीत, धमार गीत, मागर गीत, ढुमरु गीत, हर गीतम दर्शन नुकल बा ।
वास्तवम दर्शन कलक का हो ? मानव सभ्याताके विकासक्रममसे जो दर्शनके उत्पति हुइटी आझुक विकसित अवस्थाम आपुग्लक हो । मनैन्हँक विकास क्रम जुन जुन वातावरणम बैस्टी रहटी अइल, हुँक्र ओह ओह वातावरण पहिचान कर्ना ओह वातावरणम समायोजन हुइटी गैल । दर्शन शब्द अंङगे्रजी भाषाके एजष्यिकयउजथ मसे अनुवाद कैगिलक हो । यी शब्द ग्रीक भाषाके एजष्यिकयउजष्ब मसे बन्लक हो । यीहीह अंङग्रेजीम एष्यिक ंक्यउजष्ब कैजाइठ् । एजष्यिक अर्थ प्रेम वा अनुराग ओ क्यउजष्ब के अर्थ विद्या अर्थात ज्ञान कना हुइठ् । संसारम मनैन जनम हुइठ् ओ जन्मठेसे मेरमेरके क्रियाकलाप कर्ठ । मनै के हुइ ट ? संसार का हो ? सत्य का हो ? भगवान÷भुट्वा का हो ? ज्ञान का हो ? सौन्दर्य का हो ? प्रकृति, वातावरण का हो ? गीतबाँस का हो ? कना बहुत प्रश्न उठल बा । असिन सक्कु मेरके अध्ययन, चिन्नत मनन कर्ना जो दार्शनिक विचार हो । हेगेल ९ज्भनब०ि के विचारम ‘विचारके प्रयोगात्मकतामसे दर्शन प्राप्ति हुइठ् ।’ अस्टके सिसेरो ९ऋभकभचय० का अनुसार–सम्पूर्ण कलाके जननी ओ दिमागक सच्चा, औषधी दर्शन हो कल बाट । यी परिभाषामसे का स्पष्ट हुइठ् कलसे उत्पति कालठेसे आझसमके परिभाषा यह हो कना स्पष्ट कैल नैहो । थारुन्हँक विविध टरटिहुवार संस्कृति, संस्कार अनुसार गीतबाँस गैना, गवैना, नच्ना नचैना जुन परम्परा बा उ सब गीतबाँसम दर्शन बा । वास्तवम आफन भाषा, बोली, व्यवहार गीतबाँसम जो हम्र आफन दुःख सुःख समेटल रठी यकर सम्बन्ध दार्शनिक पक्षसे सम्बन्धित रहठ ।


परगा मारी र कान्हाँ एकसुर नेंगल र
सखी र लखागीन पर्वत कान्हाँ भैगैल ठारह्
कइसे डैया कटबुरी लखागीन पर्वत र
सखी र कैसिक जैबु री मै बारी फुलवार
बहिया भरोसा हुइया कोरबु मै लखागीन पर्वत
सखी र जँघीया भरोसा डइया जैबु री बारी फुलवार
कँढियासे उटारल कान्हाँ सोनकी कोडरिया र
सखी र लखागीन पर्वत कान्हाँ कोरी रे भंहरा
आब कोरबु मै लखागीन पर्वत र
सखी र आब डइया जैबु मै बारी फुलवार
बहिया भरोसा डइया कोरबु मै लखागीन पर्वत र
सखी र जँघीया भसोरा डइया जैबु मै बारी फुलवार ।

उप्रक् सख्या गीतके अंशम जब कान्हाँ बारी फुलवार जाइ लागठ टब असाधारण समस्या डेखा परठ । असिन भारि लखागीन पर्वत्वा (क्राक्रेबिहार) असिन ठाहर्् बा कसिख नेंगबु कना चिन्ता व्यक्त बा । लकिन फेन आफन बहिया (हाँठ) से डगर कोर्ख बनाख जाँघ (जंघिया) रे भरम मै नेंगक बारी फुलवार पुग्गु कना लक्ष्य लेक कान्हाँ साहसिक आँट कैख आघ बह्रल प्रसङ्ग यी पङ्क्तीमसे डेखजाइठ् । ज्ञान आर्जनके लग एवम् शत्रु मामा कंशके अह्राइल अर्टि पूरा कर्ना क्रमम सबसे पैल्ह लखागिन पर्वत्वासे यात्रा सुरु कर्लक पाजाइठ ।

वास्तवम दर्शन विचार हो, थारुन्हँक हरेक लोक संस्कृतिके पक्षह गहिरसे केरैना, फट्कना, ओ विश्लेशषण कर्ना हो कलसे कहुँ ना कहँु दर्शन नुकल डेख्जाइठ ।

नठिया किन मंगनु बाबा नठिया नैकिन्डेले
सखीए हो नठियक् कारन बाबा छोरनु डुवार ।

थारुन्हँक महान टिहुवार माघ देवानी टिहुवार एकठो छाइ आफन बाबासे नठिया गहना किनकलाग आग्रह कैगिल यी गीतम नठिया नैकिनडेलकम छाइ घर डुवार छोर्ना विचार आइल बा । वास्तवम मनैन्हँक जीवनम भारा बैसन जवानम सौन्दर्यक लाग गरगहना मांगन कर्ना एकठो छाइक अधिकार फे हो लकिन गरिवीक कारण उ माँगन पूरा कर निसेक्ना बाबक् बाध्यता फेन वास्तविक सत्य हो । यिह दर्शन यी गीतके झल्कलम डेख्जाइठ् ।

असिख थारु गीत संस्कृतिम बुहत मैगर रसगर विचार, चिन्तन मनन कैक हेर्ना, विश्लेषण कर्ना काम दर्शनके हो । वास्तवम दर्शन जीवनके लाग हो, मनै प्रकृतिम रमैल रठ ठीक बेठीक, सत्य, असत्य छुट्यैना अनुमान कर्ना काम दर्शन के हो । विना दर्शन ९उजष्यिकयउथ० के गीतबाँस रसगर दमदार पक्का नैरहठ् । ओहमार कौनो फेन संस्कृतिम कौनो ना कौनौ दर्शनसे निर्देशित रहठ । ओसहँख थारु संस्कृति भिट्टरफे हरेक गीतबाँस कौनौ ना कौनौ दर्शनसे निर्देशित बा ।

मानवहादुर चौधरी ‘पन्ना’
वीरेन्द्रनगर २ लौबस्टा सुर्खेत

थारु लोक संस्कृति भिट्टरके दर्शन

मानवहादुर चौधरी ‘पन्ना’