गुर्बाबा ओ गुरहि एक चर्चा

कनैलाल चौधरी
२४ भाद्र २०८०, आईतवार
गुर्बाबा ओ गुरहि एक चर्चा

विचार
गुर्बाबा ओ गुरहि एक चर्चा

घोराही उपमहानगरपालिका वडा नम्बर ८ बुधौरा निवासी स्वर्गिय पेडुली थारू जो आझ हमार पासम नैहुइटी तर फें संस्कृति संम्बन्धी ढेर बात सिखाक गैली । उ ढेर बात मध्यमन जीवन मरण ओ जीवन जिना कालखण्डम सिखल ज्ञानगुण ओ सांस्कृतिक शिक्षाके बात कभुफें भुलाइ नैसेक्जाइट ।

उदाहरणक लाग हैजा ओ झारा पखाला लागल ब्याला गुरुवक साजल मार खैना, अंग्रिम घिनौनी खाटी उठल ब्याला बिस्खप्रक लेडो बनाक हाँठम लगैना, हेग्नी पोग्नी लग्लसे बैरिक, अम्रुटिक पट्या पिसक खैना, कच्च क्यारा खैना, सप्वा कट्लसे गुरुवासे झारफँुक कैक बिस झार लगैना, बाठ रोग लागल ब्याला मँडारक पट्या भुलभुलाक लगैना, झरवाठ लागल ब्याला जडिवुटीक लेप लगैना, घरम रोग ब्याधी नैलाग कैक भुट ठोकैना, गाउँम मलेरिया, हैजा ओ गोरुनम खुरेट नैफैल कैक देश बन्ढ्या गुरुवासे सेवाना ओ परगन्ना बाँढ लगैना । ढेर दिन पानी नैपर्लसे गोरु बेहर्ना, घरम मरीकरी नैपैठँट कैक घर गुरुवनसे आछट पाटी बैठैना । बालीनालीम रोग ब्याधी नैलाग कैक गुरही (गुरै, गुरुवनसे ज्ञानगुण ओ मन्त्रके आधारसे बालीनाली बचाइक लाग करपर्ना प्राकृतिक ओ सांस्कृतिक कामकाज) कर्ना ओ गाउँक सेवानक शिरम जाक खिर्भन डर्ना । अस्ट अस्ट बहुटसे चिज बाट ज्याकर बैज्ञानिक आधारसे विकास कर सेक्लसे मानव सभ्यताहन बहुतसे बहुत आघ बह्राई सेक्ना सम्भावना बा ओ यी सक्कु चिजक परिकल्पनाकार कलक जो गुरुवन हुइट । प्राचिन कालम धेर जसिन प्रगन्नाक मटावा फें गुरुवन जो रलह जस्ट कि कट्कट्वा गुरुवा, जगन्नथ्या गुरुवा, डेमनडौरा गुरुवा, मडवा गुरुवा, घनपट गुरुवा, भेर्वा गुरुवा ज्याकर सम्वन्धमा हम्र दांग जिल्लाके चखौराम रहल थारू सांस्कृतिक संग्रहालयम जाक फें अध्ययन कर सेक्ठी ।

स्वर्गिय पेंडुली थारूके अन्सार हमार समाजम पह्रल लिखल मनै कम बाट, डक्टर्वा कलक जो हमार गुरुवन हुइट । हमार समाजम आइ पर्ना सक्कु खालक आपतविपतम काम लग्ना मटावा ओ गुरुवा बैडवा हुइट । गुरुवा बैडवा खास कैक ज्ञानगुणक, झारफुक, गुरैपाटी कैक जरीबुटीक बिरुवा डेक मनैन चोखैना काम कर्ठ । अत्रकेल नाहीं समाजम गुरुवनक भारी मान सम्मान रठन काजेकी हुकनकम ज्ञान, बुद्धि ओ मन्त्र रठन । थारू समाजम गुरुवा, बैडवा , मस्टर्वा, कलसे फें यीह गुरुवा हुइट अर्थात थारू समुदायक शिक्षित मनै कलक जो गुरुवा हुइट । ज्याकर कारणसे थारू समुदाय हरेक समस्यासे छुटकारा पाइसेक्ठ । मनै केल नाहीं बाली नालीम लग्ना किरा कांटी रोग ब्याधी हटैना कामम फें गुरुवनक बहुत महत्वपुर्ण भुमिका रठन । कभुकाल लागुभागु ओ डाइन बोक्सिन लागगैल कलसे फें हुकनसे बचैना कलक जो गुरुवन हुइट ।

थारू खेतीपाटी कर्ना जात एक बरसक बाली नाली किराकाटी रोगब्याधीसे सखाप होगैल कलसे भुख मुना हुइट, उहमार हरेक साल खेतीपाटी लगाक सेक्टी की बाली नालीक रक्षा करकटे हर्या गुरै कर्ठी । खेतीपाटी ओराक सेक्क गुरुवाफें यिह दिन जो मानसम्मान कर्ठी, आझठेसे गुरुवनक ठाउँक ठाउँक ओ घर घरम पाटी बैठना, भुट ठोकैना, टोक्टा पोक्टा कर्ना, मुर्घी लौसर्ना ओ टरटिहुवार मनैना कामक सुरुवात हुइट ।

स्वर्गिय पेंडुली थारूके अनुसार गुरै कर्लक दिनसे जो थारू समुदायम मन्डरा बजैना ओ नाचगान कर मिल्ना सांस्कृतिक मान्यता वनल बा । यी हर्या गुरै जो एक हिसावसे हमार थारुणक पहिल टिहुवार फें हो । खेतीपाटीक सुरुवात हुइवेर बन्ध रलक झ्यालि कस्तार, मन्डरा मँजैरा, बस्या, पिलरु (पिल्रु) यिह गुरै ठेसे खुलट । हुइना ट गुरै मनैना चलन ठाउँक अनुसार फरक फरक रहठ तर फें गुरै सके सम हेरक सावन या भदौ महिनक शुक्ल पंचमीक दिन गुरै कर्ना चलन बा । तिथीमिति ओ मलमासक कारण कभुकाल यी काम भदौ महिनाम फें कैजाइट ।

स्वर्गिय पेडुली थारूक अनुसार यी गुरै कलक थारू समुदायक ज्ञानगुणक सुरुवाती दिन हो । खेतीपाती वराक गाउँक मनैनक वाली नालीम सिचाइक हेरचाह कर्ना, गाउँक ओ छिमेकी मनैनक स्वास्थ ओ शरिरक हेरचाह करकटे जरीवुटी ओ बिर्वा बारीक सामाजामा कर्ना । गुरैपाटी करकटे मन्त्र ओ ज्ञान तिखर्ना फें यिह समय हो । महिला हुंक्र गुरैपाटी करकटे माटिक डिया ढुइना, डियक झुल्लन तयार कर्ना, बाटी कट्ना कामक सुरुवात कर्ना कामक सुरुवात हुइट । गुरै कलक गुरुवनक दिन हो । हुइना ट गुरुवनक काम बरस दिन भर रठन तर फे बरसम दुईचो गुरै कर्ना समय रहट । एकठो हर्या गुरै अर्थात काइल गुरै जोन खेतीपाती निम्जलसे कैजाइट कलसे द्वासर ढुर्या गुरै खेतीपातीके सुरुवात कर्ना ब्याला कर्ना गुरै ।

कैलाली जिल्ला भजनी नगरपालीका २ मोहनपुरके साहित्यकार ओ लेखक बाबुराम चौधरीक अनुसार थारू सम्वत २६४६ भदौं ६ गतेक दिन पंक्तिकार कनैलाल चौधरीक विचार उपर टिप्नी कर्टी आपन बिचार यी मेरसे ढर्ल बाट । साहित्यकार ओ लेखक बाबुराम चौधरी जीके प्रतिक्रीया जस्टक टस्ट यिहाँ प्रस्तुत कर्ना उचित लागक अप्नहुंकनके पास ढर्ल वाट यहिम फें और प्रतिक्रिया रहि ट जरुर फें डेवी कना आश बा ।

समयके गतिशिलता संगे मानब जीवनशैली फें परिवर्तनशील बा । मानव सामाजिक प्राणी हुइलेक ओर्से सामाजिक मुल्य, मान्यता, परम्परा, रीतिरिवाज, और चालचलन समाजम बचाइक पर्ना जरुरि बा । मनो दुखके बात इहे पहिचान लोप हुइटि जाइटा । मानव जीवनहन सभ्य ओ विकसित बनाइक लग मुल्य, मान्यता और परम्पराके पुगाइल योगदानहिन नजर अन्दाज नाइ करे सेक्जाइ ।
मोर बाल्यकाल गाउँ घरमे बिटलेक ओरसे थारु गुरुवाके विषयमे विशेष मनोबैज्ञानिक छाप बैठल बा । अभिन फें शहर बैठलसे फें बिमार हुइटि किल गुरुवासे आछटपाटी (गुरै) हेराइन मानसिक चिन्तन बा । गुरुवा आछट हेर्लेसे चोखाइ जिना मनोबिज्ञान हुइलेक ओरसे गुरुवा ओ मन्त्र ज्ञानके विषयमे करल अध्ययन, अनुसन्धान ओ अनुभव से पटा चलल बा । विशेष कर्के थारु गुरुवा ओ मन्त्र ज्ञानके विषयमे मानवशास्त्र÷समाजशास्त्रके बिद्यार्थी एवम अनुसन्धानकर्ता हुँक्रे अध्ययन अनुसन्धान कर्ना जरुरी बा ।

प्रकृतिपुजक थारु जातिमे गुरुवा उहिन कठंै जे कोइ बेराम, रोग, भुटप्रेट, बोक्सीन लागलमे आछटपाटी, झारफुँक कैके बिरामीहे चोखुवाइठ ओस्टेके घरेलु पशुके उपचार, दैवीप्रकोप और महामारी रोग फैलनासे रोकथाम करठ । बिरामी ओ रोगके प्रकृति अनुसार गुरुवा जरिबुटीसे डवाइ करठैं । गुरुवा समाजमे सम्मानित, शक्तिशाली और नेतृत्वदायी के भुमिका खेल्ठैं । गुरुवा के हो ? गुरै का हो ? गुरुवा कै किसिमके रठंै ? गुरुवाके क्षेत्र अधिकार का का हो ? यि सब बुझेक लग अध्ययन अनुसन्धान कर्ना जरुरी बा । काहेकी अभिन फें बहुत जाति ओ क्षेत्रमे बोक्सीन, भुटप्रेटके जनविश्वास बा साथमे बिरामी, रोगी हुइलेसे धामी, झाँक्री और गुरुवाके ठन आछट (गुरै) हेरैना चलन बा । इहिनसे थारु सस्कृति, संस्कार ओ विचार संरक्षण हुइनाके साथे थारु बाहुल क्षेत्रमे गुरै कर्ना गुरुवा प्रतिके विस्वास यथावत रहल प्रमाणित हुइठ ।

मनो आझकल आधुनिक चिकित्सा पद्धतिमे शिक्षित वर्गके आकर्षण बरहल बा । १२० ठो से जेडा मन्त्र गुरुवा हुक्रे जन्ठंै टभुन फें हत्तपत्त खास मन्त्र सुनैना ओ सिखैना नाइ चहठंै गुरुवा हुँक्रे । टबे मन्त्र लोप हुइटि जाइटा यद्यपि यि मन्त्र एक पिढीसे डोसर पिढीमे हस्तान्तरण करे सेक्लेसे थारु जातिके गुरै कर्ना प्राचिनता, भाषा, सस्कृति संरक्षण एबम अध्ययनमे टेवा पुगठ । यदि आझ हम्रे गुरुवा प्रणालीहे संरक्षण नाइ करे सेकब कलेसे पहिले जैसिन ढकहेर लोप हुइगिनै ओस्टेके गुरुवा प्रणाली (मन्त्र तन्त्र) फें लोप हुइजाइ । ढकहेरफें पहिले गुरै करै (आछटपाटी हेरै) लेकिन गुरुवा जैसिन गुरै करट नाइ नेंगलेसे फें मन्त्र तन्त्र के खानी रहंै ओर अभिन फें ढकहेरके हमार थारु समाजमे बहुत भारी आवस्यकता ओ महत्व बा । टबेमारे ढकहेरके मौलिकता तन्त्र मन्त्र ज्ञान संगे थारु गुरुवा प्रणाली संरक्षण कर्ना बहुत जरुरि बा जोन कि जातिय चिनारी ओ राष्ट्रिय संस्कृतिक सम्पति फें हो ।

गुर्बाबा दिवस कौन दिन मनैलसे ठिक हुइ ?
कौनो फें औपचारिक कक्षा नैलेक आपसे आप आत्माठेंसे जो प्राप्त हुइना ज्ञानहन रैथाने ज्ञान कैजाइट । शान्तिके अग्रदुत भगवान बुद्ध कौनोफें औपचारिक कक्षा बिना लेल ज्ञान प्राप्त कर्ल रलह । थारु समुदायमा असिक ज्ञान प्राप्त कर्ना चलन पैलहेसे जो रलक हो । असिक प्राप्त करल ज्ञान, वुद्धि, दिमागहन हम्र मानव, समुदाय, गाउँक, प्रगन्ना, देश ओ सारा जगतक भलाइक लाग प्रयोग करपरठ कना मान्यता बा । असिन खालक ज्ञान प्राप्त कैक, मनै, गाउँक, प्रगन्ना, देस ओ सक्कु मानव जगत लगायत प्राकृतिक वस्तुके फें रक्षा कर्ना ज्ञानी मनैन थारू समुदायम गुरुवा कैक सम्वोधन कैजाइट ।

गुरुवा मुल तह हरेक चिजम निपुन रठ कना मान्यता रहठ ओ गुरुवनक फें गुरुवा सबसे पैल्हक जन्नाहा गुरुवहन गुर्वावा कैह्जाइट । थारू समुदायम गुर्बाबक बहुत महत्व रहठ यी बातहन मध्य नजर कर्टी भदौं महिनाक पवित्र दिन हन गुर्बाबा दिवस मनैना थारू कल्याणकारिणी सभा जापान निर्णय करल रलसेफे याकर लाग एकठो गुर्बाबा दिवस तिथीमिति तय कार्यसमिती बनाक आघ बहर्ना कार्यहन यी पंक्तीकार जोर लगैल रकलक बात यिहाँ उल्लेख कर चाहटुँ ।

यिहाँ गुर्बाबा दिवस कैह्या मनैलसे ठिक हुइ कना प्रश्न आइसेकी ओ यी प्रश्नक उचित जवाफ नैआइ सेकी ट गुर्बाबा दिवस मनैना निश्चित कर्ना कार्यम कठिनाई आइसेकी उहमार यी दिन तय कर्ना क्रमम सक्कु जहनक रायसल्लाह ओ सुझाव ट पल बा तर फें थारू समुदायक बर्कीमार (महाभारत), बुद्ध दर्शण, थारू लोकसहित्य, इतिहास, कला ओ संस्कृतीहन प्रमुख आधार बनाइ पर्ना जरुरी बा ।

थारू लोकसाहित्यम इतिहास, कला र दर्शण नामक कितावम अशोक थारू जीके अनुसार यकछत्र रज्वा ओ रानीक संसर्गमसे ७ ठो भ्र्रुण (अण्ड) स्थापित ह्वायजाइट । उ ७ भ्रुण मध्य उत्तर होंर पठाइल भ्रुणसे हिमाल, पहारके निर्माण हुइट, पश्छिउक पठाइल भ्रुणसे देवीहुकनक जन्म हुइट, पुरुव पठाइल भ्रुणसे सुर्यक उत्पत्ति हुइठ, डखिन पठाइल भ्रुणसे शिव ओ जगन्नाथके उत्पत्ति हुइट, आकाश होंर पठाइल भ्रुणसे ईन्द्र भगवानक उत्पत्ति हुइट, पताल लोकहोंर पठाइल भ्रुणसे नागवंशक वासुकी नागक उत्पत्ति हुइट, अन्तिम अण्ड (भ्रुण) से थारू जातिनक पहिला लमनु बुद्ध वा गुर्बाबक जलम हुइट कैक उल्लेख हुइल बा । यी उप्परक लोक इतिहास ओ साहित्य ह्यारवेर वाशुकी नाग, बुद्ध ओ गुर्बाबक घनिष्ठ सम्बन्ध डेख मिलठ । उह आर्से गुर्बाबा दिवस सावन या भादौ महिनक शुक्ल पन्चमीक पवित्र दिनम मनैलसे मजा हुइ ।

महाभारतम फें अर्जुन पताल लोकक शेषनाग रज्वक छाइ उलुपीसे भ्वाज कर्लक किवदन्ति बा । पांचपण्डावनक अर्जुन, नक्रा, साईदेउ, भेवा, दुरुदिष्ठल, करण फें थारू समुदायक संस्कृति ह्यारवेर घनिष्ठ सम्वन्ध बा । थारू समुदायक हरेक चाडपर्व ओ लोक साहित्यम पाचपण्डावन ओ कौरावनक जीवन्त चित्रण पाइसेक्जाइठ ।

ओस्टहक भगवान बुद्ध ओ शेषनाग फें एक्क वंशक हुइट, हम्र थारू फें शेष नागक वंशसे अइलक हुइटी कना किवदन्ति फें थारू लोक साहित्यमे पाइसेक्जाइट । भगवान बुद्ध बोधगयाम ध्यान मग्न रहल ब्याला ७–८ दिन सम निरन्तर वर्षा हुइवेर मुचलिङ्ग नागराज सात चक्कर बेरकन छाता जस्त पानी छेक्ना बनक सुरक्षित ढर्लक बात लोक साहित्यम रहल पाजाइट ।

ओस्टक थारू समुदायक घर घरम कुल डिउटनक रुपम शेष नाग थान लिहल पाजाइट । हमाक घरम फें डोमिन्या सँप्वा (शेषनाग) डिउह्रार थान लिहल बटि जिहिन हम्र पुजा करवेर पवित्र धानक भुजा चह्रैठी ।

ओस्टक घोराही उपमहानगरपालिका वडा नम्बर ८ म ईन्द्रक रुख्वक टर वासुकी नाग थान लेक बैठल बाटी । उ नाग जबजब सुख्खा पर्ठा ट पानी बर्सैनाम सहयोग कैक बालीनाली पह्रैना पौह्रैना कामम सहयोग कर्लक मार हरेक साल वासुकी नागक पुजा कर्ठी । आझ काल उ ठाउँंम वासुकी नाग बाबा धाम कैक रानपास सक्कुहोर प्रख्यात बा । ं

यिहाँ कह खोज्लक हमार थारू समुदाय प्रकृति पुजक हुइलक मार फें प्रकृतिम रहल एक प्रमुख जिव जेहिहन हम्र डिउँटा मानक पुजा कर्ठी उ पुजा कर सिखुइया फें उह गुर्बाबा हुइट । सायद इतिहासक कौनो काल खण्डम गुर्बाबा फें बासुकी नागसे कुछ ना कुछ ज्ञान प्राप्त करल हुइहीं टप ट गुर्बाबा हमार घरक डिउह्रार पवित्र स्थान डेक हमन सद्ध पुजा पाठ कर लगैठ । गुरही या नागपंचमीक दिन गुर्बाबा दिवस मनैना परिपाटी वैठैलसे सरकारह विदा डेना झन्झट फें कम हुइसेकी, सार्वजनिक विदा पर्लक कारण उ दिन गुर्बाबा दिवस मनैना फुर्सद फें रहि ताकी हर नेपाली हर स्थानम गुर्बाबा दिवस मनाइ स्याकट ।

यी सब कारण बुझवेर उह डिउटन्क पुजा कर्ना पवित्र नागपंचमी ओ गुरहिक दिन जो गुर्वावा दिवस मनैना उत्तम तिथीमिति रहीं कना मोर प्रस्ताव हो । जय गुर्वावा ।

कनैलाल चौधरी
घोराही–८ दांग (हाल जापान)

गुर्बाबा ओ गुरहि एक चर्चा

कनैलाल चौधरी